Page Text
________________
(२०४ ) सिद्धान्तचन्द्रिका। [ स्त्रीप्रत्ययाः] "अथाऽनायी स्वाहा च हुतभुप्रिया" इत्यमरः ॥ वर्षति कामानिति वृषः । नाम्युपधारक इति कः। आकम्पयति पापानिंत्याकपिः, अत्रान्तर्भावितजिप्रत्ययार्थोऽस्ति । 'इखखि' इति इप्रत्ययः। इदित इति न नुम् । आगमजमनित्यमित्युक्तत्वात् । वृषश्वासौ आकपिश्च वृषाकपिः वृषाकपेः स्त्री वृषाकपायी। “हरविष्णू वृषाकपी" इति । "वृषाकपायी श्रीगौयौं" इति चामरः ॥
(तत्त्वदी०)-ऐ च मन्वादेरिति ॥ मनुरादिर्यस्य स मन्वादिः । आदिशब्दः प्रकारे। तेन वृषाकप्यमिकुसितकुसिदा गृहीताः ॥ पूतक्रतायीति ॥ पूतः क्रतुर्येन स पूतक्रतुः तस्य स्त्रीत्यर्थः ॥ वृषाकपायीति ॥ वर्षति कामानिति वृषः । नाम्युपधात्कः । आकम्पयति पापानिति आकपिः अन्तर्भावितव्यन्तः । इखखीति इः। यत्त्वागमजमनित्यमिति तन्न इप्रत्यये कित्त्वाभावादेव नुमोऽप्राप्तेरागमजत्वेनानित्यत्वाश्रयणस्य व्यर्थत्वात् । वृषश्वासावाकपिश्च वृषाकपिस्तस्य स्त्रीत्यर्थः ॥ "हरविष्णू वृषाकपी ।' 'वृषाकपायी श्रीगौ? ॥" इति अमरः॥ पुंयोगे किम् । पूताः क्रतवो यया सा पूतक्रतुरेव ॥
(मनोरैऔ वा ) मनावी-मनायी-मनुः ॥ (सुबोधिनी)-मनोरैऔ वा ॥ मनुशब्दस्यौकारादेशः ऐकारादेशश्च वा ईपि ॥ मनोः स्त्री मनावी-मनायी-मनुः । ईवभावः ॥
(पत्न्यादयः) पत्यादयो निपात्यन्ते ॥ पत्नी । सपत्नी । एकपत्नी । वीरपत्नी ॥
(सुबोधिनी)--पत्न्यादयः ॥ पत्नी आदिर्येषां त पत्न्यादयः । आदिशब्दः प्रकारे । पतिशब्दान्तस्य नान्तत्व निपात्यते । व्रण ईवितीपू । पत्नी ॥ समानः पतिर्यस्याः सा सपत्नी । सहादेरिति समानस्य सभावः ॥ एकः पतिर्यस्याः सा एकपत्नी ॥ वीरः पतिर्यस्याः सा वीरपत्नी ॥ सखिशब्दशिशुशब्दाभ्यामीप निपात्यते । सखी॥न विद्यते शिशुर्यस्याः सा अशिश्वी।"अशिश्वी तु शिशु विना" इत्यमरः॥ अनड्डहः स्त्रियामीप् निपात्यते । अनडुहश्चेति वाऽऽम् । अनड्वाही--अनडुही ॥ प्रागादिशब्दादीकू निपात्यते गतौ । प्राची पूर्वा दिक् । नो लोप इति लोपः। पूजायां तु प्राञ्ची । पूजार्थाश्चतेनेति नलोपाभावः । गतौ अचेदर्दीर्घश्चेत्यकारलोपः॥ पूर्वदीर्धे प्रतीची पश्चिमा दिक् । पूजायां प्रत्यश्ची ॥ उदीची उत्तरा दिक् । तिरश्चादय इति उदीचादेशः॥ अवाची दक्षिणा दिक् । "प्राच्यवाचीप्रतीच्यस्ताः पूर्वदक्षिणपश्चिमाः। उत्तरा दिगुदीची स्यात्" इत्यमरः ॥ (तत्त्वदी०)-पत्न्यादय इति ॥ नत्वं निपात्यते । ईप् तु नान्तत्वादेव ॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |