Page Text
________________
(२००)
सिद्धान्तचन्द्रिका। [स्त्रीप्रत्ययाः ] त्यतो द्वितीयं लक्षणमाह । च पुनः अतत्स्थं तत्र दृष्टं स्वांगमुच्यते । कदाचित्तत्र प्राणिनि दृष्टं तस्मिन् प्राणिनि तिष्ठतीति तत्स्थं न तत्स्थम् अतत्स्थम् अग्राणिस्थमित्यर्थः । अप्राणिस्थस्यापि केशादेः पूर्व प्राणिनि दृष्टत्वात् स्वांगम् । एवमपि प्रतिमादिगतस्तनमुखादीनां स्वांगत्वं न प्राप्नोति । प्राणिन्यदृष्टत्वात् । सुस्तनी प्रतिमेति न सिध्यत्यतस्तृतीयलक्षणमाह । तेन चेत्तत् तथा युतम् अतत्स्थमित्यनुषज्यते । एतादृशं तदप्राणिस्थं मुखादि स्वांगमुच्यते । कीदृशम् । चेद्यदि तेन प्राण्यंगेन मुखादिना सह तथा युतं प्राणिवद्युतं सहितं यथा प्राणियुतं तद्वदप्राणिनि युतं भवतीत्यर्थः ॥ सुष्ठु स्तनौ यस्याः सा सुस्तनी प्रतिमा । प्राणिसदृशे प्रतिमादौ प्राणि नि इवेति प्राणिवत् स्तनादेः स्थितत्वात् स्वांगमस्ति ॥
(तत्त्वदी० )-स्वाङ्गाद्वेति ॥ स्वमग स्वांगमित्युक्तौ सुमुखा शालेत्यत्रातिव्याप्तिः। मुखस्य शालावयवत्वात् । दीर्घकेशी रथ्येत्यत्राव्याप्तिश्च । केशानां रथ्यांगत्वाभावात् अतस्तपरिहाराय स्वांगलक्षणमुच्यते । “ अद्रवन् मूर्तिमत्स्वाङ्गं प्राणिस्थमविकारजम् । अतत्स्थं तत्र दृष्टं च तेन चेत्तत्तथा युतम् ॥' प्राणिस्थं स्वांगं प्राणिनि तिष्ठतीति प्राणिस्थम् । एतेन श्लक्ष्णमुखा शालेत्यत्र न भवति । अपाणिस्थत्वात् ॥ द्रवतीति द्रवत् । ततोऽन्यदद्रवत् । एवं च सुस्वेदाऽत्र न भवति द्रवत्वात् ॥ मूर्तिमदिति ॥ असर्वगतद्रव्यपरिमाणं मूर्तिः । असर्वगतानि यानि द्रव्याणि तेषां यत्परिमाणं हस्वत्वादि सा मूर्तिः । स्पर्शनद्रव्यपरिमाणं मूर्तिरित्यन्ये । साऽस्यास्तीति तन्मूर्तिमत् । एवं च बहुज्ञानाऽत्र न भवति अमूर्तस्वात् । अविकारजमिति ॥ विकारो वातादिवैषम्यं ततो यजायते तन्न भवतीत्यविकारजम् । एवं सुशोफाऽत्र न भवति ॥ अतत्स्थमिति ॥ सांप्रतमप्राणिस्थमपि कदाचित्प्राणिनि दृष्टं चेत्तदपि स्वांग भवत्येवेत्यर्थः ॥ तथा च दीर्घकेशी रथ्येत्यत्र भवत्येव । इदानीम् अगाणिस्थस्यापि पूर्व प्राणिनि दृष्टत्वात् ॥ तेन चेदिति ॥ अतत्स्थमित्यनुषज्यते । अप्राणिस्थमपि मुखादि स्वागं तेन चेत् मुखादिना तत् अपाणि द्रव्यं तथा युतं भवति । यथा प्राणि द्रव्यमित्यर्थः । एवं दीर्घमुखी प्रतिमेति भवति प्राणिवत्प्राणिसदृशेऽपि स्थितत्वात् ॥
! (नासिकोदरौष्ठजवादन्तकर्णशृङ्गाद्वा) तुङ्गनासिकी-तुङ्गनासिका । मंदोदरी-मंदोदरा । बिम्बोष्ठी-बिम्बोष्ठा ॥ एवं सुजङ्की । सुदन्ती । सुकर्णी । सुशृंगी॥
(सुबोधिनी)-नासिकोदरौष्ठजङ्घादन्तकर्णशृंगाद्वा॥ एभ्यो वेपू स्यात् ॥ नासिकोदरयोर्न क्रोडादिबहुस्वरादिति ओष्ठादीनां पञ्चानां तु असंयोगोपधादिति निषेधे प्राप्त वचनम् ॥ तुंगा नासिका यस्याः सा तुंगनासिकी ॥ मन्दम् उदरं यस्याः सा मन्दोदरी ॥ विम्बवत् ओष्ठौ यस्याः सा बिम्बोष्ठी ॥ सुष्ठु जंघे यस्याः सा सुजंघी । पक्षे आए सुजघोत ॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |