Page Text
________________
[ स्त्रीप्रत्ययाः ] टीकाद्वयोपेता।
(१९७) (सुबोधिनी )-सूर्यागस्त्ययोरीये ईपि च ॥ अनयोर्यकारस्य लोपः स्यात् ईयप्रत्यये ईप्प्रत्यये च ॥ सूरीयः। सूरी । अगस्तीयः। अगस्ती ॥
(तिष्यपुष्ययोनक्षत्राणि यलोपः) तैषी । पौषी ॥ (सुबोधिनी )-तिष्यपुष्ययोनक्षत्राणि यलोपः ॥ अनयोर्यकारस्य लोपः स्यात् । नक्षत्रसंबन्धी योऽण् स नक्षत्राण । नक्षत्रेण युक्तः काल इत्यण् । नक्षत्रे भव इत्यण् च तस्मिन् परतः॥ तिष्यण युक्तः कालस्तैषः॥ पुष्येग युक्तः कालः पौषः। तथा तिष्ये भवस्तैयः । पुष्ये भवः पौषः । स्त्रियां व्रण ईवितीप् । यस्येत्यलोपः। तैषी। पौषी ॥
(जानपदादिभ्योऽर्थविशेषे ईप ) जानपदी-वृत्तिश्चेत् । अन्या जानपदी ॥ कुण्डी-अमत्रं चेत् । कुण्डाऽन्या ॥ गोणी-आवपनं चेत् । गोणाऽन्या ॥ स्थली-अकत्रिमा चेत् । स्थलाऽन्या ॥ भाजी श्राणा चेत् । भाजाऽन्या ॥ नागी-स्थूला चेत् । नागाऽन्या ॥ काली-वर्णश्चेत् । कालाऽन्या ॥ नीली–ओषधिप्राणिनोः । नीलाऽन्या ॥ संज्ञायां वा । नीलानीली ॥ कुशी-अयोविकारे । कुशाऽन्या ॥ कामुकी-मैथुनेच्छायाम् । कामुकाऽन्या ॥ कबरी-केशविन्यासे । कबराऽन्या ॥ - (सुबोधिनी)-पाणिनिसूत्रम्। जानपदकुण्डगोणस्थलभाजनागकालनीलकुशकामुककबरावृत्त्यमत्रावपनाकृत्रिमाश्राणास्थौल्यवर्णानाच्छादनायोविकारमैथुनेच्छाकेशवेशेषु । एभ्य एकादशभ्य एष्वर्थेष्वीप ष्यात् ॥ जनपदे देशे भवा जानपदी । भवार्थे अण् वर्तते । वृत्ति विका चेद्यदि । अन्येति ॥ अन्याऽप्येवं जानपदी । वृत्त्यभावे आद्युदात्त इति स्वरे भेदः ॥ “अस्त्री कमण्डलुः कुण्डी" इत्यमरः॥ अमत्रं पात्रम् । कुण्डी स्त्रीविषयत्वाभावादप्राप्त ईप विधीयते । अन्या कुण्डा । कुडि दाहे । अस्माद्गुरोर्हसादित्यङ्प्रत्यये रूपम् । यस्तु "अमृते जारजः कुण्डः " इति मनुष्यजातिवाची कुण्डशब्दस्ततो जातिलक्षण ईपू भवत्येव ॥ ओप्यते निक्षिप्यते धान्यं यस्मिन् तदावपनम् । गोणी । आपूर्वाद्वपेराधिकरणे युट् । अन्या गोणेति यथेच्छं नाम ॥ अकृत्रिया पुरुषेणासंस्कृता भूमिः स्थली। पुरुषकृता तु स्थला ॥ पुष्टा चेत् नागी। अन्या नागा ॥ वर्णयुक्ता चेत् काली । अन्या काला ॥ अनाच्छादनं चेन्नीली ओषधिविशेषः । प्राणिनि तु नीली गौः । आच्छादने तु नीला शाटी । अयसो लोहस्य विकारः अयोविकारः फाल इति प्रसिद्धः । तत्र कुशी । अन्या कुशा । वेदे औदुम्बरशकुंकुशा इति व्यवहरन्ति । “वल्गावक्षेपणी कुशा " इति
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |