Siddhant Chandrika Purvarddham

SR No.: 002369
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas
Publication Year: 1800
Total Pages: 372
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 208

( १९२)
सिद्धान्तचन्द्रिका । [स्त्रीप्रत्ययाः ] निषेधः अनेन प्रतिषिध्यते । यथा। डाप वेति वैगल्पिको डाप् । उपधालोपिनो बहुवीर्वोत वैकल्पिक ईप । अन्नन्ताबहुव्रीहेनेति निषेधश्च । कुण्डमिव ऊधो यस्याः सा। ईप्यनोऽल्लोप इत्यल्लोपे कुण्डोध्नी ॥ द्वे उधसी यस्याः सा द्यूध्नी ॥ अतिशयितमूधो यस्याः सा अत्युध्नी ॥ स्त्रियामिति किम् । कुण्डोधो धैनुकम् ॥ बहुव्रीहेरिति किम् । प्राप्ता उधः प्राप्तोधाः । द्वितीयातत्पुरुषः ॥
(संख्यादेर्दान ईप ) संख्यादेबहुव्रीहेर्दामान्ताच्च ॥ डाबीपोर्विकल्पेन प्राप्तयोर्वचनम् । दिदानी ॥
( वयोवाचिनो हायनस्येष् ) संख्यादेबहुव्रीहेर्वयोवाचिहायनान्तादीप् स्यात् । आपि प्राप्ते वचनम् ॥
(त्रिचतु| हायनस्य णत्वम् ) त्रिहायणी । चतुर्हायणी ॥ (सुबोधिनी )-त्रिचतुा हायनस्य णत्वम् ॥ आभ्यां परस्य वयोवाचकस्य हायनस्य णत्वं वाच्यम् ॥ त्रयो हायनाः यस्याः सा त्रिहायणी ॥ चत्वारो हायना यस्याः सा चतुर्हायणी बाला । "हायनोऽस्त्री शरत्समा" इत्यमरः॥
(इन्द्रादेरानीप) स्त्रियां पुंयोगे ॥ इन्द्राणी । वरुणानी । भवानी । शर्वाणी । रुद्राणी । मृडानी ।
(सुबोधिनी )-इन्दादेरानीप् ॥ इन्द्र आदिर्यस्य स इन्द्रादिस्तस्मादिन्द्रादेर्गणात् स्त्रियामानीप् स्यात् ॥ पुंयोगेत्यपकृष्यते । पित्करणसामोद्धसेप इत्यत्रानीपोऽपि ग्रहणं भवति ॥ ननु ह्रस्वादिरेवानीवस्तु किमनेन दीर्घोच्चारणेन । अत्राहुः। ब्रह्माणीति सिद्धयर्थं दीर्घग्रहणम् । ब्रह्मन्शब्दादानीपि कृते नो वेति टिलोपे ब्रह्माणीति ॥ अन्ये त्वाहुः । ब्रह्माणमानयति जीवयतीति 'अन प्राणने' ज्यन्तादस्माकार्येऽणित्यण् प्रत्ययः । व्रण ईवितीपि च कृते ब्रह्माणीति सिद्धयत्येव ॥ माधवस्तु इन्द्रं करोति इन्द्रयात, इन्द्रेति नाम्नो जिडित करणे' इति ज्यन्तात् क्विपि इन्द्र तस्य इन्द्रः स्त्री इन्द्राणीति, दीर्घपाठाद्वदति तन्न । किबन्तस्य क्रियाशब्दत्वेन पुंशब्दत्वाभावात् किंच इन्द्रमिच्छतीति इन्द्रीयति । नानो य ई चास्योत यप्रत्य. यान्तात् विपि कृते इन्द्रीः । इन्द्रियः स्त्री इन्द्राणीत्यतिव्याप्तेश्च । वस्तुतस्तु ह्रस्ववादिपाठेऽपि हानिन । इन्द्रस्य स्त्री इन्द्राणी ॥ वरुणस्य स्त्री वरुणानी॥ भवशर्वमृडरुद्राः पर्यायशब्दाः॥
(तत्त्वदी०)-इन्द्रादेरानीपिति । अत्र 'पुयोगे च' इत्यतः पुंयोगे' इत्यनुकृष्यते । दीर्घोचारणं तु क्वचिदतद्धितेऽपि यस्य लोप इति ज्ञापनार्थम् । अन्यथा अनीपि लोपे एवं न स्यात् । आका