Page Text
________________
[स्त्रीप्रत्ययाः ] टीकाद्वयोपेता। ( १८९)
( यस्य लोपः ) इवर्णावर्णयोर्लोपो भवति तद्धितस्व स्वरे यकारे ईपि च ॥ औपगवी । ऐन्द्री । ईप्यनोऽल्लोपः। राज्ञी । द्विदानी ॥
सुबोधिनी )-यस्य लोपः ॥ इश्च अश्च यं तस्य यस्य लोपः स्यात्तद्धितयस्वरयोरीपि च ॥ यथा गार्यः । काव्यम् । वासिष्ठः । मौनम् । उपगोरपत्यं स्त्री औपगवी । अपत्येऽणित्यण ॥ इन्द्रो देवता अस्या इति ऐन्द्री दिक् । देवतेदमर्थे इत्यण् । ईप्यनोऽल्लोपः॥ अन्नन्तस्योपधाकारस्य लोपः स्यादीपि । राज्ञः स्त्री राज्ञी । दे दानी यस्याः सा द्विदानी ॥
(तत्त्वदी० )-यस्य लोप इति ॥ इश्व अश्व यं तस्य ॥ स्वरौ यकारश्च तद्धितस्यैव प्रकरणात् । अदे आतो ड इति लिङ्गाभ्यां त्यादिकृत्स्वरो न । अन्त्यादिति लिङ्गाच्च यकारस्य न ग्रहणम् । अत एव न दीर्घयोरेव । एर्लोप इति तु न सूत्रित तन्त्रादिना यकारलोपार्थम् । तेन गार्गी तैषं पौष कानीन इत्यादि सिद्धम् ॥ जात्याश्रयणादीर्घयोरपि ॥ ईप्यन इति ॥ ईपि परे अनोऽकारस्य लोप इत्यर्थः॥ एतन्मूलं तु नो वेत्यत्र वा इत्यस्य व्यवस्थितत्वाश्रयणम्॥
(वितः) षकारटकारउकारऋकारानुबन्धात् स्त्रियामीप् प्रत्ययो भवति ॥ ष-वराकी ॥ ट-कुरुचरी । ऊरुद्वयसी । ऊरुदनी । ऊरुमात्री । इत्वरी ॥ उ-गोमती । विदुषी ।। ऋ-पचन्ती । दीव्यन्ती । तुदती-तुदन्ती। प्राची-प्राञ्ची । प्रतीची-प्रत्यञ्ची । उदीची-उदश्ची । तिरश्ची-तिर्यञ्ची । स्तनन्धयी ॥ __ (सुबोधिनी)-ष्टव्रितः॥ च ट च उश्च आ चेति ष्ट्रवः ष्टवः इतो यस्य स. वित् तस्मात व्रितः । वृणोतेः 'षाकोकण' इति षाकप्रत्ययः । यस्येत्यलोपः। वराकी । कुरुचरी । कुरुषु चरतीति । अधिकरणोपपदाच्चरतरयाविति टः॥ गोश. ब्दात् 'अस्त्यर्थे' इति मतुः । गावः सन्ति यस्याः सा गोमती ॥ विदेर्वा वसुरिति वसुप्रत्ययः । वसोर्व उरित्युत्वम् । विदुषी ॥ पचेः शतृशानौ तिपतेवदिति शतृप्रत्ययः । अप् कर्तरीत्यप् । पचन्ती ॥ दिवेः शतृप्रत्यये दिवादेर्य इति यप्रत्ययः । दीव्यन्ती । अप्ययोरान्नित्यमिति नुम् ॥ तुदेः शतृप्रत्यये तुदादेर इत्यप्रत्ययः । तुदती । तुदन्ती ॥ वाऽऽदीपोः शतुरिति वा नुम् ॥
(तत्त्वदी० )-वितः इति ॥ ष् च ट च उश्च आ च ते ट्वस्ते इतो यस्य स वित् तस्मात् वितः । षिदन्ताट्टिदन्तादुदन्ताहदन्तानाम्नः स्त्रियामीप इत्यर्थः ॥ वराकीति ॥ वरणशीलेति विग्रहे वृधातोः षाकोकण इति षाकप्रत्ययः । गुण इति गुणः । कुरुषु चरतीति विग्रहे चर गतावित्यतोऽटाविति टप्रत्ययः। गौणत्वे तु नेप् । बहुवराका । बहुकुरुचरा । विदुषी।
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |