Page Text
________________
[अव्ययानि ] टीकाद्वयोपेता।
(१८३) अत्र धातोरिति ग्रहणत् कर्तुप्रेच्छति प्रचिकीर्षतीत्यादौ नानिष्टता। अन्यथा यत्क्रियायुक्ताः प्रादयस्ततः प्रागिति सवाच्येच्छया प्रशब्दस्य योग इति तस्यैव प्राक् प्रशब्दः प्रयुज्येत । वस्तुतस्तु यत्क्रियेत्यस्य धातोर्वाच्या क्रियेति व्याख्यानात्केवलस्य तस्य धातुत्वाभावात् । सान्तस्यैव धातुत्वात् ॥
(तदव्ययम् ) चादि अव्ययसंज्ञं भवति । न तु शब्दनिर्देशे । ( सुबोधिनी)-तदव्ययम् ॥ प्रादिचादिउपर्यादि तत्रादिसद्यआदिपरामर्शार्थ तद्ग्रहणम् ॥ अत्र नाम्न इत्यनुवर्त्य प्रथमया विपरिणम्य विशेष्यमभ्युपेयम् । चादिस्वरादीनि तु विशेषणानि । विशेषणे हि तदन्तविधिस्तेन परमोच्चैः परमस्वरित्यादावव्ययसंज्ञा भवत्येव ॥ उच्चैरतिक्रान्तोऽत्युच्चैः । अत्युच्चैसौ। अतिस्वः। अतिस्वरौ । अतिस्वरः । इत्यादि ॥ गौणे तु नाव्ययसंज्ञा। मुख्यामुख्ययोरिति न्यायात्॥ __ (तत्त्वदी०)-तदव्ययमिति ॥ तच्छब्देन प्रादिचादिउपर्यादितत्रादिप्रहणम् । अन्यथाऽनन्तरत्वात् सद्यआदय एव गृह्येरन् ॥
(क्त्वाद्यन्तं च ) क्त्वा क्या तुम् णम् धा चि शस् वत् कृत्वस् सु आम् इत्याद्यन्तमव्ययसंज्ञं भवति ॥
(सुबोधिनी)-क्त्वाद्यन्तं च ॥ पूर्वकाले क्त्वति क्त्वा । समासे क्यविति क्यप् । तुम् तदर्थायां भविष्यतीति तुम्। पौनःपुन्ये णम् पदं विश्चेति णम् । संख्यायाः प्रकारे धेति धा। बह्वल्पार्थात्कारकाच्छस् इति शस् । अभूततद्भावे कृभ्वस्तियोगे नाम्नश्च्विरिति चिः । वत्तुल्ये इति वत् । क्रियाया आवृत्तौ कृत्वसिति कृत्वस । द्वित्रिचतुर्यः सुरिति सुः। 'किमोऽव्ययादाख्याताच्च तरतमयोराम् वक्तव्यः अद्रव्यप्रकर्षे' इत्याम् ॥
(अव्ययाद्विभक्तेलक् ) "सदृशं त्रिषु लिङ्गेषु सर्वासु च विभक्तिषु । वचनेषु च सर्वेषु यन्न व्येति तदव्ययम् ॥ वष्टि भागुरिरल्लोपमवाप्योरुपसर्गयोः । आप चैव हसान्तानां यथा वाचा निशा दिशा ॥" वगाहःअवगाहः ॥ पिधानम्-अपिधानम् ॥ इत्यव्यानि ॥
(सुबोधिनी )-अव्ययाद्विभक्तेलृक् ।। अव्ययाद्विहिताया विभक्तेलृक् स्यात् । विभजनं विभक्तिर्विभागः । यद्वा विभज्यते बोध्यते कर्तृकर्माधर्थोऽनयेति विभक्तिः। स्यादित्यायोरेवेति योगरूढिः । “सदृशं त्रिषु लिंगेषु सर्वासु च विभक्तिः । वचनेषु च सर्वेषु यन्न व्येति तदव्यम् ॥ १॥" आथर्वणप्रणवविद्यारातश्रुतिरियम् । यत् शब्दरूपं न व्येति न व्ययं प्राप्नोति तदव्ययं त्वया ज्ञेयम् । कीदृशं त्रिषु लिंगेषु सहन
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |