Page Text
________________
(१८३) सिद्धान्तचन्द्रिका। [ अव्ययानि ] च्यते ॥" प्रति-सादृश्ये यथा । देवदत्तस्य प्रति ॥ आदाने यथा। प्रतिगृह्णाति ॥ हिंसायां यथा । प्रतिहन्ति ॥ अङ्गीकृतौ यथा । प्रतिज्ञातम् ॥ प्रतिनिधौ यथा । अभिमन्युरर्जुनतः प्रति ॥ १६॥ व्याधौ यथा। प्रतिशापः॥: आभिमुख्य यथा। प्रतिसूर्य गच्छति । व्याप्तौ यथा । प्रतिकीर्णं पांशुभिः॥ वारणे यथा । प्रतिषिद्धः ॥ "परिः समन्ततोभावव्याप्तिदोषकथासु च ॥ १७ ॥ भूषाश्लेषे पूजने च वर्जने वसनेऽशुभे ॥" परि-समन्ततोभावे यथा । परितः ॥ व्याप्तौ यथा । परिगतोऽग्निर्मार्गम् ॥ दोषकथासु यथा। परिवादः ॥ १७ ॥ भूषायां यथा। परिष्करोति कन्याम्॥ आश्लेषे यथा । परिष्वजते ॥ पूजने यथा। परिचरति गुरुम् ॥ वर्जने यथा । परिव. नेभ्यो वृष्टो देवः ॥ वसने यथा । परिधत्ते वासः ॥ अशुभे यथा। परिदेवनम् ॥ "उपः सामीप्यसामर्थ्यव्यात्याचार्यकृती मृतौ ॥ १८ ॥ दोषदानक्रियावीप्सारम्भाध्ययनपूजने ॥ कृष्णाचार्यैः कृताः श्लोका उपसर्गार्थसंग्रहे ॥ १९ ॥" उप-सामीप्ये यथा । उपकुम्भम् ॥ सामर्थ्य यथा। उपकरोति मित्रेभ्यः ॥ व्याप्तौ यथा। उपकीणेः पांशुभिः ॥ आचार्यकृतौ यथा । उपदिशति शिष्येभ्यः ॥ मृतौ यथा। उपरतः ॥ १८॥ दोष यथा । उपघातः ॥ दाने यथा। उपहरत्यर्थे देवदत्ताय ॥ क्रियायां यथा । उपचारः ॥ वीप्सायां यथा। देवदेवमुपचरति ॥ आरम्भे यथा। उपक्रमते भोक्तुम् ॥ अध्ययने यथा । उपाध्यायादधीते ॥ पूजने यथा। उपचित: पिता पुत्रेण ॥ १९॥ निस्, निश्चयादौ ॥ दुस्, दुःखादौ ॥ श्रत्, श्रद्धादौ ॥ अन्तर, मध्यादौ ॥ आविर्, प्राकटयादौ ॥
( तत्त्वदी०)-प्रादिरुपसर्ग इति ॥ प्र आदिर्यस्येति स प्रादिरिति तद्गुणसंविज्ञानो बहुव्रीहिः नातद्गुणसंविज्ञानः प्रकर्ष इति लिङ्गात् । अन्यथा प्र इत्यस्य धातोः प्राक् पाठो न स्यात् । उप समीपे सृज्यत उच्चार्यते क्रियावाचकस्येत्युपसर्गः । सृजेः कर्मणि घम् । अन्व. र्थसंज्ञायां च क्रियायोग इति लभ्यते । तदुक्तम् । यत्क्रियायुक्ताः प्रादयस्तं प्रत्येवोपसर्गसंज्ञेति । यस्य धातोर्वाच्या क्रिया यक्रिया तया युक्ताः । ते धातुम् अर्थ वा प्रति । उपसर्गाणां द्योतकत्वमेव न वाचकत्वम् । तदुक्तम् । “उपसर्गेण धात्वर्थों बलादन्यः प्रतीयते" इति । उपसर्गेण द्योतकेन हेतुना अन्यः धातुपाठपठिताद्भिन्नः प्रतीयते धातुनैव ॥
(प्राग्धातोः ) उपसर्गा धातोः प्राक् प्रयोक्तव्याः ॥ . (सुबोधिनी )-प्राग्धातोः ॥ वेदादौ विपरीतप्रयोगदर्शनात् व्याकरणे लोकेऽपि विपरीतप्रयोगो मा भूदिति नियमार्थमिदम् ॥ - (तत्त्वदी०)-प्राग्धातोरिति ॥ संज्ञानियम एवायम् । धातोः प्राक् प्रयुज्यमाना एव प्रादय उपसर्गसंज्ञा नान्ये इत्यर्थः । तेन सुपुरुष इत्यादावधातोः प्राक् प्रयोगेऽपि न क्षतिः।
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |