Page Text
________________
(१७४) . सिद्धान्तचन्द्रिका। [अव्ययानि ] अल्पेऽर्थे ॥ शनैसिति क्रियामान्ये ऋधगिति सत्ये ॥ वियोगशीघ्रसामीप्यलाघवेष्वित्यन्ये ॥ ऋते वर्जने ॥ आरादिति दूरसमीपयोः॥ दिवेति दिवसे ॥ रात्राविति निशि ॥ सायमिति निशामुखे ॥ चिरमिति बहुकाले ॥ मनाक, ईषत्, इमावल्पे ॥ जोषमिति सुख मौने च ॥ तूष्णीमिति मौने ॥ बहिस्, अवस्, इमौ बाह्ये ॥ समयेति समीपे मध्ये च ॥ निकषेति समीपे ॥ अद्वेति स्फुटावधारणयोः । तत्त्वातिशययोरित्यन्ये ॥ इद्धति प्राकाश्ये ॥ वत् 'वत्तुल्ये' इत्यादिना विहितो यो वत्प्रत्ययः स इह गृह्यते । प्रत्ययमात्रस्य संज्ञायां प्रयोजनाभावात् प्रत्ययान्तं ग्रहीतव्यम् । यथा । ब्राह्मणवत् । क्षत्रियत् ॥ उपधेति भेदे ॥ सामीत्यर्द्धजुगुप्सितयोः ॥ सना, जन साना एते त्रयो नित्ये ॥ तिरसिति अन्तद्धौँ तिर्यगर्थे परिभवे च ॥ अन्तरेति मध्ये विनार्थं च ॥ अन्तरेणोति वर्जने । सहसेति आकस्मिकाविमर्शयोः॥ अलमिति भूषणपर्याप्तिशक्तिवारणनिषेधेषु ॥ वषडिति हविर्दाने ॥ क्षमेति क्षान्तौ ।। विहायसेति वियदर्थ ॥ मुधेति व्यथै ॥ पुरेति अविरते चिरातीते भविष्यदासन्ने च ॥ मिथो इति रहःसहार्थयोः ॥ प्रायसिति बाहुल्ये ॥ मुहुसिति पुनरर्थ ॥ साकम, सार्धमेतो सहाथै ॥ नमसिति नतौ ॥ हिरुगिति वर्जने ॥ धिगिति निन्दाभर्त्सनयो।। मा, माङ्, एतौ निषेधाशङ्कयोः ॥ अमिति शैध्येऽल्पे च ॥ आमिति अङ्गीकारे ॥ नेदिति शङ्काप्रतिषेधविचारसमुच्चयेषु ॥ चेदिति यद्यर्थे ॥ कच्चिदितीष्टप्रश्ने च ॥ उजिति सतर्कसंबोधनपूरणेषु ॥ यदीति पक्षान्तरे ॥ सत्यमिति प्रश्नप्रतिषेधसत्येषु ॥ जात्विति कदाचिदर्थे ॥ कमिति वारिमुनिन्दासुखेषु ॥ समिति सुखे ॥ ज्योगिति कालभूयस्त्वे प्रश्ने शीघ्राथै सम्प्रत्यर्थे च ॥ रहसीत्येकान्ते ॥ अभीक्ष्णामिति. पौनःपुन्ये ॥ अनेहा इति विस्मयविषादशोकजुगुप्सार्तिषु ॥ आइति भयाश्चर्ययोः ॥ आदिति शङ्कायाम् ।। न्वै विशेषवितर्कयोः ॥दै वित॥रैदाने अनादरे च ॥ करोति ददातीत्यर्थः । त्वं किं वदसीति ॥ किमिति पृच्छाजुगुप्सेषदातिशयेषु ॥ यदिति कारणे ॥ तदिति हेतौ ॥ इतीति हेतुप्रकारप्रकर्षवमर्थव्यवस्थास्वरूपविवक्षानियमसमाप्तिप्रकृतवक्ष्यमाणपरामर्शमतेषु ॥ हंहो इति विचारे ॥ स्वरिति स्वर्गे परलोके च ॥ अन्तरिति मध्ये ॥ प्रातरिति प्रत्यूषे ॥ पुनरित्यप्रथमे विशेषे च ॥ सनु. तरित्यन्त ने ॥ स्वराद्याः पञ्च रान्ताः॥ यावत्तावदेतों साकल्यावधिमानावधारणेषु । साकल्ये यावत्कार्य तावत्कृतम् । अवधौ यावद्गन्तव्यं तावत्तिष्ठामि । माने यावहत्तं तावद्भुक्तम् । अवधारणे यावदमत्रं तावद् ब्राह्मणानामन्त्रयस्वेति ॥ स्वाहेति देवताभ्यो दाने ॥ तथाहीति निदर्शने ॥ खल्विति निषेधवाक्यालङ्कारनिश्चयेषु किलेति वार्तायामलीके च ॥ नु वितकें ॥ ननु इति प्रश्नावधारणानुज्ञेच्छामन्त्रेषु वाक्यारम्भादावपि ॥ सुष्टु प्रशंसायाम् ॥ दुष्ठु निकृष्टार्थे ॥ आदहेत्युपक्रमहिंसाकुत्सनेषु ॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |