Page Text
________________
( १६२ )
सिद्धान्तचन्द्रिका |
[ युष्मदस्मत्प्रक्रिया ]
युष्मदस्मदोर्यन्तयोः क्विपि युष्म् अस्म इति टाडिओस्सु परतः युष्मा । अस्मा । युष्म । अस्मि । युष्मोः । अस्मोरिति रूपाणि । तत्सिद्धयर्थं व्याख्यानान्तरं क्रियते । अत्रैकारात् परो यवयोर्वसे हकारे चेत्यनेन लुप्ता यकारो ज्ञातव्यः । तेनायमर्थः । अदन्तयोरनयोरेत्वं हसान्तयोर्यत्वं च न भवति । ए टाङचोरिति टाङिओ - सां लुप्तसप्तमीको निर्देशः । एषु परत इति ॥
(तत्त्वदी ० ) - ए टाङचोरिति ॥ अत्र टेरित्यनुवर्तते । अन्त्यविधौ रूपासिद्धेः । नित्यत्वात्प्रतिपदोक्तत्वाच्चादावेत्वप्रसक्तेस्त्यदाद्यभावात् । अत्राहुः ॥ ननु युष्मदस्मदोर्म्यन्तयोः किपि युष्म् आ अस्म् आ इति स्थिते टेरेत्वे कृते युष्मया अस्मया इति प्राप्नोति युष्मा अस्मा इति चेष्यते । सत्यम् । एकारोऽप्यनेन विधीयते । लक्ष्यानुसाराच्च व्यवस्था । अत एत्वं ह्रस्वस्य यत्वं च न यवयोर्वसे लोप इत्यनेनैव ज्ञापितवचनेन लुप्तोऽत्र य इति । अत्रेदं तत् म् । अत्रापि टेन तिर्न कर्तव्या षष्ठ्यन्तादेश एव । स च त्यदाद्यत्वे कृते एव परत्वात् । नित्यत्वं तु समानमुभयारपि । तथा च युष्मदस्मदोर्मस्यैत्वे अयादेशे वोर्लोपश्चत्यत्र वा इत्यस्य व्यवस्थितत्वात् य्वोः सबन्धिनोऽवर्णस्य क्वचिल्लोप इत्यलोपे रूपसिद्धिः । एवं युष्मास्मेति सिद्धयर्थे ज्ञापितवचनेन लुप्तयकारनिर्देशक्लेशो नोचितः । किंच अत एवं हसस्य यत्वमिति व्याख्याने एकस्मिन्नेव प्रयोगे दस्य यत्वं मस्यैत्वं च केन वार्यम् । त्यदाद्यत्वेनेति केचित् । नित्यत्वात्प्रतिपदोक्तत्वाच्चादावेव प्रवृत्तेस्त्यदाद्यत्वाभाव इति स्वोक्त्या विरोधात् । किंच लोपेन वचनं ज्ञाप्यते । ज्ञापितेन वचनेन लोप इत्यन्योन्याश्रयोऽपि । किंच अत एत्वमिति कथं त्यदाद्यत्वाभावे टेरत्वे अदसूशब्दस्यैत्वम् । किंच एत्वं टेर्यत्वमन्त्यस्येत्यत्र विनिगमनाविरहः । टाङचोरित्यत्र टकारङकारौ तु स्पष्टप्रतिपत्तये कृताविति नान्यद्बहु जल्पितम् ॥
( तुभ्यं मह्यं ङया ) ङेसहितयोर्युष्मदस्मदोस्तुभ्यं मह्यमेतौ भवतः ॥ तुभ्यम् । मह्यम् ॥
( सुबोधिनी ) - तुभ्यं मह्यं ङया ॥ तदन्ते परमतुभ्यम् । परममह्यम् । गौणत्वे तु अतितुभ्यम् । अतिमह्यम् ॥
( तत्त्वदी ० ) - तुभ्यं मह्यं ङयेति ॥ तृतीया तु पूर्ववत् । अन्यथा डेत्यदाद्यत्वे तुभ्यैइति स्यात् ॥ ( भ्यस् श्भ्यम् ) युष्मदस्मद्भयां परो भ्यस् भ्यं भवति ॥ शकारो भकारादित्वव्यावृत्त्यर्थः। तेनात्वैत्वे न भवतः । युष्मभ्यम् । अस्मभ्यम् ॥
I
( सुबोधिनी ) - भ्यस् इभ्यम् ॥ अत्र भ्यस् चतुर्थीच्हुवचनम् | आभ्यां भ्यस् इभ्यं स्यात् ॥ शकारो न सर्वादेशार्थः भ्यमो गुर्वादेशत्वात् तर्हि किमर्थः भकारादिववारणार्थः ॥ सति शकारे भकारस्यादित्वाभावात् ॥ भादिनिमित्तम् एस्भीत्पेत्वम् अद्भीत्यात्वं च न । आदेर्भाव आदित्वं भकारस्यादित्वं भकारादित्वं भकारादित्वस्य व्यावृत्तिर्निषेधः भकारादित्वव्यावृत्तिः भकारादित्त्वव्यावृत्तिरर्थः प्रयोजनं यस्य सः ॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |