Page Text
________________
[ हसान्तनपुंसकलिङ्गाः] टीकाद्वयोपेता। (१५३)
अथ हसान्ता नपुंसकलिङ्गाः। स्वनडुत्-स्वनडुद्, स्वनडुही, स्वनवांहि । पुनस्तद्वत् । शेषं पुंवत् ॥ वाः, वारी, वारि । वार्याम् । वार्ष ॥ ऊ रसे । विमला, विमलदिवी, विमलदिवि ॥ किम्, के, कानि ॥ इदम्, इमे, इमानि । अन्वादेशे एनत्, एने, एनानि ॥ ब्रह्म, ब्रह्मणी, ब्रह्माणि । हे ब्रह्मन्-हे ब्रह्म ॥
(सुबोधिनी )-सुष्टु अनड्वान् यस्मिन् तत् । वसामिति दत्वम् । स्वनडुत् । शौ अनडुहश्चेत्याम् । नुमयम इति नुम् । स्वनडांहि । टादौ पुंवद्रपम् ॥ यमान्तत्वान्न नुम् । वारि ॥ विमला द्यौर्यस्मिन् तद्विमला । औं परतोऽन्तर्वर्तिनी विभक्तिमाश्रित्य पूर्वपदस्येवोत्तरखण्डस्यापि पदसंज्ञायां प्राप्तायामाह-उत्तरपदत्वे चापदादिविधी प्रत्ययलक्षणं नेति । उत्तरशब्देनोत्तरपदमुच्यते । उत्तरपदस्य पदत्वव्यपदेशे कर्तव्ये प्रत्ययलक्षणं न भवतीत्यर्थः । पदादिविधौ तु प्रत्ययलक्षणं भवति। पदत्वाभावादुत्वं न । विमलदिवी ॥ लुकि नति त्यदाद्यत्वं न । किम् ॥ एवमिदम् । इममेतदोरित्येनदादेशे एनत् ।। वेङयोरित्यल्लोपो न । वकारमकारान्तसंयोगादुत्तरस्य नेति निषेधात् । ब्रह्मणी । धौ नपुंसकानामिति वा नस्य लोपः । हे ब्रह्मन्-हे ब्रह्म ॥
( अह्नः )अहन्शब्दस्य सो भवति रसे पदान्ते च ॥ अहः । अह्नीअहनी, अहानि । अह्ना । अहोभ्याम् ॥ कर्म, कर्मणी, कर्माणि ॥ एवं चर्मन्वर्मन्धन्वन्नादयः ॥ दण्डि, दण्डिनी, दण्डीनि ॥ स्रग्वि, स्रग्विणी, स्त्रग्वीणि । वाग्रिम, वाग्ग्मिनी, वाग्ग्मीनि ॥ बहुवृत्रह, बहुवृत्रघ्नी-बहुवृत्रहणी, बहुवृत्रहाणि ॥ बहुपूष, बहुपूष्णी-बहुपूषणी, बहुपूषाणि ॥ बह्वर्यम, बह्वयम्णी-बह्वयमणी, बह्वर्यमाणि ॥ अमृक् अमृग्, असृजी; असृञ्जि । शसादौ वाऽसन् । असानि । अस्ना। असभ्याम् । ऊ-ऊर्ग, ऊर्जी, ऊर्जि॥
(सुबोधिनी)-अतःानस्य विसर्गविधानं युक्तम्। सस्यापि विसर्गविधानावश्यकत्वात् । तदन्तेऽपीष्टं सत्वम् । दीर्घाणि अहानि यस्मिन् स दीर्घाहाः निदाघः । दीर्घाहन सि इत्यत्र हसेप इति सिलोपे नोपधाया इति दीर्घ च कृते ततः सकारः ॥ वेङयोरिति वाऽल्लोपः अह्नी-अहनी । 'अल्लोपः स्वरे' इत्यलोपः । अतः । भ्यामि सत्वे कृते विसर्गः । 'हबे' इत्युत्वम् ओत्वं च । अहोभ्याम् ॥ दण्डोऽस्यास्तीति । मान्तोपधादितीन् । नाम्नो न इति नलोपः। दण्डिनी। इनामिति दीर्घः। दण्डीन ।
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |