Siddhant Chandrika Purvarddham

SR No.: 002369
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas
Publication Year: 1800
Total Pages: 372
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 168

( १५२ )
सिद्धान्तचन्द्रिका |
[हसान्तस्त्रीलिंगा: ]
,
,
,
( भिदपाम् ) अपशब्दस्य दत्वं भवति भकारादौ विभक्तौ ॥ अद्भिः । अद्भयः । अपाम् । अप्सु ॥ दिक्-दिग् दिशौ दिशः । दिग्भ्याम् । दिक्षु ॥ विट् -विड्, त्विषौ, त्विषः ॥ दृक्- हग् दृशौ हराः ॥ सह जुषत इति सजः, सजुषौ, सजुषः । सजर्भ्याम् । सजःषु ॥ आशीः, आशिषौं । आशीर्भ्याम् । आशीःषु । असैौ, अमू, अमूः । अमूम् । अभूः । अमुया, अमूक्याम्, अमूभिः । अमुष्यै । अमुष्याः । अमूषाम्, अमूषु ॥ इति हसान्ताः स्त्रीलिङ्गनः ॥
1
7
( सुबोधिनी ) - भिदपाम् || अपामिति बहुवचनं चिन्त्यम् ॥ अष्टनः त्रेरितिवदेकवचनमेव युक्तम् । दिशेः क्विप् । दिशामिति कुत्वम् । दिक्-दिग् ॥ त्विष दीप्तावित्यस्मात् कि । षो ड इति डत्वम् । त्विट् ॥ दृशेः क्विप् । दिशामिति । कुत्वम् | दृक् ।। जुषी प्रीतिसेवनयोरित्यस्मात् क्विप् । दोषामिति रः । खोरिति दीर्घः । सर्मित्रम् । शसे वेति वासः । विसर्गनुम्स्थानिकेति षत्वम् । सजःषु । ष्टुत्वम् । सजूषषु || आशासः क्वावित्युपधाया इत्वम् । घसादेरिति षः । आशीः । त्यदाद्यत्वे आप् । सौ स इति दस्य सः । 'सेरौः' इत्यौत्वम् । असौ । दस्य म इति मत्वम् । औ इतीम् । एवं मादू इत्यूलम् । अमू ॥ इति सुवोधिन्यां हसान्ताः स्त्रीलिङ्गाः ॥
1
ܢ
(तत्त्वदी ० ) दिपामिति ॥ भि द् अपाम् इति च्छेदः । बहुवचनं चिन्त्यम् ॥ सुष्ठु आपो यस्मिन्स स्वाप् स्वद्भयामित्यत्रेष्टत्वात् प्राधान्यद्योतनायेत्यपि न । स्ववसूस्वतवस्मास वैदिकानां संग्रहार्थमाद्यर्थ बहुवचनमिति माधवः । तन्नेति रामाश्रमः । अत्र लौकिकानामेव प्रतिपाद्यत्वेन वैदिकप्रतिपादनस्यायुक्तत्वात् । अन्यथा अन्येषामपि व्युत्पाद्यत्वमिति न । नहि वैदिकव्युत्पादने यवनभाषायामिवापराधः । यदपि अन्यथेत्यादि तत्रापि देवासः देवेभिः गोनामित्यादीनां व्युत्पादनदर्शनात् । कथं न व्युत्पाद्यत्वम् । यदपि लौकिकप्रयोगनिष्पत्तये इति मूलविरोधाच्चेति तत्रापि न मात्रपदं न वा एवपदं वैदिकव्यवच्छेदकं दृष्टमस्ति । न च लौकिकपदाद्वैदिकनिरास इति वाच्यं लौकिकानां बहूनां व्युत्पादनेन तद्ग्रहणस्योचितत्वात् । छत्रिणी गच्छन्तीतिवत् । यदि माघवमत खंडने आग्रह एव तदा इत्यम् । संज्ञिनिर्देशे प्रथममुचिते विपरीतनिर्देशादन्यत्रापीति वैदिकानां सिद्धिः । वस्तुतस्तु भ्यपो दिति सूत्रणीयम् लाघवात् । वैदिकानां तु छन्दसि दृष्टानुविधिरित्येव सिद्धिरिति दिक् ॥ आशिषाविति ॥ आशासः क्वावुपधाया इतीत्वे घसादेरिति षत्वम् ॥
श्रीविद्यानगर स्थायि लोकेशकरशर्मणा । विहितायां हि टीकायां स्त्रीलिङ्गोऽगाद्धसान्तकः ॥ इति तत्त्वदीपिकायां हसान्तस्त्रीलिङ्गाः ॥