Page Text
________________
( १४८ )
सिद्धान्तचन्द्रिका |
[हस्रान्त पुंल्लिंगा: ] महत्साहचर्याद्धातोर्न्सन्द न्तिस्य न दीर्घः । अधातोरित्यनुवृत्तेर्वा । ततश्च संयोगान्तलोपस्यासिद्धत्वान्नोपधादीर्घः । सुंहिन् । टनादिति वा घुट् । सुहिन्त्सु ॥ ध्वंसते इति ध्वत् । स्रंसु ध्वंसु अवस्रंसने । ध्वंसु गतौ च । आभ्यां क्विपू । नो लोप इति नलोपः । वसामिति दत्वम् । ध्वद्भचाम् ॥
(तत्त्वदी ० ) -- वसोर्व उरिति ॥ अत्र वसुकस्वोः सामान्यग्रहणम् । एकानुबन्धग्रहणे धनुबन्धस्य ग्रहणं नेति परिभाषा तु नेहाश्रीयते उकारसहितस्य विधानात् । तथा हि विदेर्वसु रिति सूत्रेण शत्रुर्वसुरादेशो विधीयते । तत्र स्थानिनः शतुः ऋत्वादेव वित्कार्ये सिद्धे पुनरादेशे उदित्करणं व्यर्थमिति ज्ञापयति । वसुग्रहणेन कसोरपि ग्रहणे यथा स्यादिति । अल्लोप इति सूत्राच्छसादाविति लभ्यते । तत्रादिशब्दः प्रकारे । तेन यादिग्रहोऽपीत्याह ॥ तद्धितेत्यादि ॥
(पुंसोऽसुङ् ) पुंसोऽसुङादेशः पुंसि पञ्चसु शौच ॥ पुमान्, पुमांसौ, पुमांसः । हे पुमन् । पुंसः । । पुंभ्याम् । पुंसु ॥ वेधाः, वेधसौ हे वेधः । वेधोभ्याम् ॥
( सुबोधिनी ) - पुंसोऽसुङ् ॥ सो नः पुंस इत्यतो मण्डूकप्लुत्या पुंस इत्यनुवर्तते । सम्मत इत्यतः सिंहावलोकितन्यायेन शावित्यपकृष्यते । पुंल्लिङ्गस्य पुम्सशब्दस्य अमुङ् स्यात् पञ्चसु । ङित्त्वादन्तादेशः । पातेडुम्मुरित्यौणादिक डुम्मुप्रत्ययस्योदित्वात् तेनैव नुमि सिद्धे असुङ उकार उच्चारणार्थः । शौ प्रियपुमांसि ॥ अधावित्युक्तत्वात् न्सम्महत इति न दीर्घः । हे पुमन् ॥ सुपि संयोगान्तलोपे मोऽनुस्वारः । नुम्स्थानिकानुस्वारव्यवधानेऽपीत्युक्तत्वान्न षत्वम् । पुंसु ॥ विधाञो वेध चेत्य सुप्रत्ययः । अत्वसोरिति दीर्घः । वेधाः विश्वसृट् ॥
( तत्त्वदी ० ) - पुंसोऽखुङिति ॥ अत्र सम्मत इति सूत्रात्सिंहावलोकितन शौ चेत्यपकृष्यते । सो नः पुंस इत्यतो मण्डूकप्लुत्या पुंस इत्यनुवर्तते ॥ उकारस्तूच्चारणार्थः । 'पातेडुमसुः' इति प्रत्यये उदित्त्वेन नुमसिद्धेः । पुंसः पुंसीति सिद्धेऽसुङ्करणमन्यतोऽपि विधानार्थम् । तेन जराशब्दे सिद्धम् । पुंस्विति ॥ संयोगान्सलोपे मोऽनुस्वारः । विसर्गनुमिति न षत्वं नुम् - स्थानिकानुस्वारस्यैव ग्रहणात् ॥
(उशनसाम् ) उशनस्पुरुदंशम् अनेहसां सेरधेड | उशनाः, उशनसौ, उशनसः ॥
( उशनसो धौ नान्तता अदन्तता वा वाच्या ) हे उशनन् - हे उशन - हे उशनः । उशनोभ्याम् । उशनस्सु ||
(सुबोधिनी ) - उशनसाम् ॥ बहुवचनमाद्यर्थम् ॥ सेऽधेरित्यनुवर्तते । 'उशना भार्गवः कविः' इत्यमरः ॥ धौ नान्तत्वेऽदन्तत्वे सान्तत्वे च रूपत्रयं भवति । उक्तं
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |