Page Text
________________
(१४६) सिद्धान्तचन्द्रिका। [हसान्तपुंल्लिंगाः ] र्थप्राधान्ये एव लुग्नुटौ न तु गौणत्वे । प्रियाः प्रियाणि वा षट् येषां ते प्रियषषः तेषां प्रियषषाम् ॥
( तत्त्वदी०)-द् ण इति ॥ ड् ण इति छेदः । पशब्दस्य डत्वे प्रथमैकवचनमित्याशयेनाह-ड् इति ॥ संख्याया इत्यनुवृत्तेः । षष्ठीनिर्दिष्टत्वादन्त्यस्यैव नाद्यस्येति भावः ॥ संख्यायाः किम् । सजुषाम् ॥
( दोषाम् ) दोषादीनां रो भवति रसे पदान्ते च ॥ दोः, दोषौ । शसादौ वा दोषन् ॥ दोष्णः । दोर्याम्-दोषायाम् ॥ (सुबोधिनी) दोषाम् ॥ जबचपविसर्गाणामपवादः। बहुवचनमाद्यर्थम् । दाम्यतीति दोः। दमेडौँसिति डोस् प्रत्ययः। डित्त्वाहिलोपः । भुजबाहू प्रवेष्टो दोः' इत्यमरः॥ पाददन्तेति वा दोषन्नादेशः । शसादौ अल्लोप इत्युपधालोपः। णत्वम् । दोष्णः ॥
(तत्त्वदी.)-दोषामिति ॥ बहुवचनमाद्यर्थम् ॥ व्युत्पत्तिपक्षे ओसि सुप्रत्ययान्तानां स्रोविसर्ग इति विसर्गेणैव सिद्धिस्तथापि सजुष्शब्दस्य रत्वदीर्घार्थम् । तुस्पिसोस्तु रत्वे दीर्घार्थ सूत्रकरणम् ॥
(विसर्गनुम्स्थानिकानुस्वारव्यवधानेऽपि) किलात्परस्य सस्य षः॥ दोःषु-दोष्षु-दोषसु ॥वो र्वि हसे । पिपठी, पिपठिषौ । पिपठीर्याम् । पिपठीःषु ॥ विविट्--विविडू, विविक्षौ, विविक्षः॥ तटू-तड्, तक्षौ, तक्षः ॥ गोरट्र--गोरड्, गोरक्षौ, गोरक्षः ॥ तक्षिरक्ष्योः संयोगान्तलोपे इत्येके । तक तग् ॥ गोरक्--गोरग् ॥
(सुबोधिनी)-विसर्गनुमस्थानिकानुस्वारव्यवधानेऽपि ॥ किलात्परस्य सस्य षः॥ क्विलादिति पञ्चमीनिर्देशाव्यवहितस्याप्राप्तौ वचनम् । एतदयवधानेऽपि आभ्यां परस्य सस्य षः स्यात् । सुपि रत्वविसर्गयोः कृतयोः शसे वेति विकल्पात पक्षे सकारस्तस्य षत्वम् । सुपः सस्य तु ष्टुत्वम् । दोष्षु । विसर्गपक्षे विसर्गनुमिति षत्वम् । दोःषु । नाम्नो न इति नलोपे दोषसु ॥ नुम्स्थानिकानुस्वारेति व्याख्यानान्नेह । सुहिन्सु ॥ पुंसु । पिपठिषतेः क्विपि यत इत्यल्लोपे कृत्तद्धितेति स्यायत्पत्तौ पिपठिष सि इति स्थिते परत्वाद्रफे कृते सिलोपे च दीर्घः। पिपठीः ॥ विश प्रवेशने अस्मात्सः । 'नानिटि से ' इति गुणाभावः । द्वित्वादि । विवक्षते । विप स्कोरिति कलोपः। जबत्वचपत्वे । विविट-विविड् ॥ तच तनूकरणे। अस्मात् क्विप् । स्कोरिति कलोपे तट्-तड् ॥ गांरक्षतीति क्वि । स्कोरिति कलोपे गोरट् । गोरड् ॥ तक्षिरक्ष्योः संयोगान्तलोप इत्येके । स्कोरिति कलोपो न । किंतु संयोगातिलार इत्यर्थः ॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |