Page Text
________________
[ हसान्तपुंल्लिङ्गाः] टीकाद्वयोपेता।
(१४५) भट्टिः॥ मत्वन्तत्वाभावे महेर्हस्य घो वुगागमः कन्प्रत्ययश्चेत्येतत्रितये निपातनास्कृते मघवनशब्दः श्वादेरित्यत्रोक्त एव ॥ इति तान्ताः ॥ गोपायतीति गुप् । किवन्तः । आयादयोऽनपीति वैकल्पिकत्वादिहायप्रत्ययाभावः । आयप्रत्ययपक्षे तु यत इत्यल्लोपे अलोपे च गोपा इति रूपं बोध्यम्॥ इति पान्ताः॥ तमिव पश्यतीति दृशेष्टक्सकाविति चकारात् कि । आ सर्वादेरित्यात्वम् । दिशामिति कुत्वम् । तादृक्॥
(तत्त्वदी०)-अत्वसोः साविति ॥ अतुश्च अस् च अवसौ तयोः । अतुरत्र प्रत्ययावयवः केवलस्यासंभवात् । असतुवन्निरर्थकोऽपि । अतुग्रहणसामर्थ्यात्प्रथमं दीर्घः पश्चान्नुम् । अन्यथाऽतुग्रहणं व्यर्थ स्यात् । अत्यन्तस्य धातोरपि । गोमन्तमिच्छन् गोमानित्यत्र यथा । अधातोरित्यनुवृत्तं तु अनन्तरत्वादस् इत्यनेनान्वेति इत्यभिप्रेत्याह-अधात्वसन्तस्येति ॥ धातुभिन्नासन्तायेत्यर्थः ॥
( नशः) को वा पदान्ते स्यादौ झसे च ॥ नक्-नग् नटू-नड्, नशा, नशः । नग्गयाम्-नायाम् । नक्षु-नट्सु ॥ विट्--विड्, विशौ, विशः ॥ स्पृक्-स्पृग्, स्पृशौ, स्पृशः ॥ घृतस्पृक् ॥ उदकपूर्वस्य न कुत्वम् । उदकस्मृट्, उदकस्पृड्, उदकस्पृशौ ॥ दधृक्-दधृग्, दधृषौ । दधृक्षु ॥ रत्नमुट्--रत्नमुड्, रत्नमुषौ । रत्नमुक्याम् ॥ षष्शब्दो नित्यं बहुवचनान्तस्त्रिषु सरूपः। जशशसालकूषट-पड़ ॥
(सुबोधिनी )-नशेः ॥ नशेः कवर्गान्तादेशो वा स्यात् स्यादौ झसे पदान्ते च । णश अदर्शने । क्विप् षत्वं जबत्वचपत्वे । नट-नड्। कत्वे तु नक्-नग ॥ "विश प्रवेशने, विषप् । पत्वं जब त्वचपले विट्-विड् ॥ घृतं घृतेन वा स्पृशतीति घृतस्पृक् ॥ उदकपूर्वस्य न कुत्वम् । उदकपूर्वस्य स्पृशेस्तु दिशामिति कुतं न उदकं स्पृशतीति षत्वम् । उदकस्पृट् ॥ इति शान्ताः ॥ जिधृषा प्रागल्भ्ये । अस्मात् क्विप् द्वित्वम् । निपातनात् दिशामिति कुत्वम् । धृष्णोतीति दधृत ॥ मुष स्तेये। रत्नानि मुष्णातीति रत्नमुट् ॥ जश्शसोरिति जश्शसोर्लक् डत्वम् । जबत्वचपत्वे । षट-पड़ । डत्वे षड्भिः । आमि ष्ण इति नुष्टि कृते षस्य डत्वं नस्य च ष्टुत्वम् ।।
(ड्णः ) डकारस्य णो भवति नामि परे ॥ षण्णाम् । षट्स-षटूत्सु परमषटू-परमषड् । परमषण्णाम् । गौणत्वे तु प्रियषट् ॥ प्रियषषः। प्रियषषाम्॥
(सुबोधिनी)-ड् णः॥ डकारस्य चपेष्वनन्तर्भूतत्वादपदान्तत्वाच्च अमे जमा वेत्यस्याप्राप्ती सत्यामारम्भः। आगमा यद्गुणीभूता इति परिभाषया नुटः प्रत्ययावयवत्वात् । प्रत्ययजमे इत्यनेन जमत्वस्वीकारे व्यर्थमिदम् । टनादिति धुटि षट्त्यु। तदन्तेऽप्ययं विधिर्वाञ्छितः। परमाश्च ते षटु च परमषट् तेषां परमषण्णाम् । षड
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |