Page Text
________________
(१४४) सिद्धान्तचन्द्रिका। [हसान्तपुंल्लिंगाः] केचित्तु दो म इति वक्तव्ये दस्येति सस्वरदकारोक्तिीपयति त्यदाद्यविषय एव मत्वं प्रकृते तदभावान्नेति । उक्तं च । “अदसोऽद्रेः पृथग मुत्वं केचिदिच्छन्ति लत्ववत् । केचिदन्त्यसदेशस्य नेत्येकेऽसेहि दृश्यते॥"अमुमुईच इति॥ संज्ञापूर्वस्य विधेरनित्यत्वान्न वत्वम् । यद्वा मुत्वस्यासिद्धत्वात्॥
(द्विरुक्तानां जक्षादीनां च शतुर्नुम् न शौ वा ) ददत् । एवं जक्षत् । जायत् । चकासत् । शासत् ।
(सुबोधिनी)-द्विरुक्तानां जक्षादीनां च शतुर्नुम् न शौ वा ॥ द्विरुक्तधातुभ्यो जक्षादिभ्यश्च परस्य शतुर्नुम् न स्यात् शौ परे तु वा । ददातीति दाञः शतृप्रत्यये अप् । द्वादेरित्यपो लुक् द्वित्वं च ह्रस्व इति पूर्वस्य हस्वः । दादेरित्यालोपः ॥ ददत् । एवं जक्षतीति जक्षत् ॥ जागीति जाग्रत ॥ दरिद्रातीति दरिद्रत् । दरिद्रातेरित्यालोपः ॥ चकास्तीति चकासत् ॥ शास्तीति शासत् ॥ (तत्त्वदी)-द्विरुक्तानामिति ॥ आगमशास्त्रस्यानित्यत्वादिति भावः ॥
(अत्वसो सौ )अत्वन्तस्य धातुभिन्नासन्तस्य चोपधाया दीर्घो भवति सावधौ ॥ भवान्, भवन्तौ भवन्तः । हे भवन् ॥ चन्द्रमाः, चन्द्रमसौ ॥ अधात्वसन्तस्य किम् । चीवराणि वस्तेऽसौ चीवरवः॥ शत्रन्तस्य तु अत्वन्तत्वाभावान दीर्घः । भवन्, भवन्तौ ॥ पचन् ॥ दीव्यन् ॥ धीमान् । हे धीमन् । धीमन्तौ ॥ मघवान् मघवन्तौ । मघवद्भयाम् ॥ गुप्-गुब् , गुपौ गुपः । गुल्याम् । तादृक्, तादृशौ, तादृशः। तादृक्षु ॥ एवं याहगादयः ॥
(सुबोधिनी)-अत्वसो सौ॥ अतुश्च अस् च तो अत्वसौ तयोः। नोपधाया इत्यत उपधाया इत्यनुवर्तते । अतुरिति मतुवतुक्तवत्वादीनामवयवो गृह्यते केवलस्य प्रत्ययस्याभावात् । अस्त्वर्थवाननर्थकोऽपि । अतु इत्युकारानुबन्धस्यानुकरणाच्छत्रन्तस्य दीर्थो न । अत्वन्तस्य धातोर्दीर्घः । गोमन्तमिच्छति गोमानिवाचरति इति वा इच्छार्थञ्यन्तात्, आचारक्विन्ताद्वा कर्तरि क्विप् । ततोऽल्लोपयलोपौ । गोमान् । अधातोरित्यनुवर्त्य असन्ते योज्यम् । तेनासन्तस्य नाम्न उपधाया दीर्घोऽधौ सौ । अत एव चानर्थकस्याप्यसो ग्रहणम् । भातर्डवतुरिति डवतुप्रत्ययान्तो भवच्छब्दः। नित्यमपि नुमं बाधित्वा वचनसामर्थ्यादादौ दीर्घः ततो नुम् । भवान् । शसादौ महद्वत् । असन्तस्तु चन्द्रमसूशब्दः । धात्वसन्तस्यापधाया दी| न । यथा । वस आच्छादने विप् चीवरवः । भवतीति शतृप्रत्ययान्तस्यातु इत्युकागनुबन्धत्वाभावादी? न । वितो नुमिति नुम् । भवन एवं पचतीति पचन् । दीव्यतीति दीव्यन् ॥ अत्वन्तस्याधातोयथा धीरस्यति धीमान् । अस्त्यर्थे मतुरिति मतुः॥ मघशब्दादतुप्रत्यये मघवच्छब्दः । उपधादीर्घादि प्राग्वत् । “हविर्जनिति निःशंका मखेषु मघवानसौ" इति
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |