Page Text
________________
[ हसान्तपुंल्लिंगाः ] टीकाद्वयोपेता।
(१४३) तेस्तु प्रत्यश्चति पूजयतीति विपि पूजाञ्चितेरिति नलोपाभावः अत एव नुम् न । प्रत्यङ् । शसि नलोपाभावादकारलोपो न । प्रत्यञ्चः । सुपि प्रत्यञ्च सु इति स्थिते दिशामिति कुत्वात् प्राक् संयोगान्तस्यति चलोपे नस्य कुत्वेन डकारे च कृत शस
पोरिति कुक पत्वम् । प्रत्यक्षु । शसे चपस्यति पक्ष खकारः। प्रत्यङ्जवषु । कुग. भावे प्रत्यषु ॥ एवं पूजार्थे तिर्यादयः॥ विष्वग्देवयाश्च टेरद्रयञ्चतावप्रत्यय। चाददसो ग्रहणम् । अनयोरदसश्च टेरद्रयादेशः स्यात् अप्रत्ययान्तेऽञ्चतौ परे ॥ अमुमञ्चतीति विग्रह अदम् अञ्च इति स्थिते अद्रयादेश अदद्रि। अच इति यत्वम्। अदसोऽसेर्दादु दो मः । असेरिति इकार उच्चारणार्थः। असकारान्तस्यादसो दात्परस्य उदूतौ भवतः दस्य मश्च । उ इति ह्रस्वदीर्घयोः समाहारः। ह्रस्वव्यञ्जनयोह्रस्वो दीर्घस्य च दीयों भवति ॥ असान्तस्येति किम् । अमुमात्मनः इच्छति अदस्यति ॥ दात्परस्येति किम् । अमुया इत्यत्रान्त्यस्य यस्य मा भूत् । दकाराकारयोर्दकाररकारयोश्च मुत्वे अमुमुयङ्। शसि अचेरित्यतो लोपे दीर्धे च अमुमुईचः। मुत्वस्यासिद्धत्वान्न वत्वम्। अन्त्यबाधेऽन्त्यसदेशस्येति परिभाषां वदतां मते परस्य दकाररकारस्यैव मुत्वम् । अदस इति स्थाने षष्ठी । एवं हि षष्ठीनिर्दिष्टस्येति परिभाषोपतिष्ठते । अदसो योऽन्त्यः स दात् परो यः सोऽदसोऽन्त्यः। एवमन्त्यवाधेऽन्त्यसमीपस्य भवतीति दकाररकारयोमुत्वे अदमुयङ्। अ: अकारः सेः सकारस्य स्थाने यस्य स असिरिति व्याख्याने त्यदाद्यत्वविषये एव मुत्वं नान्यत्रेति पक्षे उभयत्र मुत्वं न अदद्रयङ् । वार्तिककृतोक्तं च । "अदसोऽद्रेः पृथङ मुत्वं केचिदिच्छन्ति लत्ववत् । केचिदन्त्यसदेशस्य नेत्येके सेहि दृश्यते ॥ १॥" अदसो दकाराकारयोरद्रयादेर्दकाररकारयोश्च पृथङ् मुत्वं केचिदाचार्या इच्छन्ति लत्ववत् । यङन्तस्य चलीक्लप्यते इत्यस्योभयोः कृपो रो ल इत्यनेन यथा लत्वं तथेत्यर्थः ॥ अन्त्यसदेशस्य दकाररकारस्य मुत्वं केचिदिच्छन्ति । अः अकारः सेः सकारस्य स्थाने यस्य सोसिस्तस्य असेः। त्यदायत्वविशिष्टस्यादसो हि मुलं दृश्यते इति केचिद्वदन्ति । तन्मते उभयोमुत्वं न त्यदाद्यत्वाभावात् । एवं चामु. द्रयङ् इति केषांचिदुदाहरणं तद्भाष्येऽनुक्तत्वादुपेक्ष्यमिति भावः॥ इति चान्ताः॥ 'मरुती पवनामरौ' इत्यमरः ॥ मह पूजायाम् । मह्यते पूज्यते इति महान् । कर्मणि तृप्रत्ययः।ऋदित्त्वान्नुम् । सम्महत इति दीर्घः। सिलोपे संयोगान्तलोपे च महान्॥
( तत्त्वदी०)-ऋतइति ॥ एतद्वीजंतु दीर्घग्रहणात संज्ञापूर्वको विधिर नित्य इति ऋतांन दीर्घः॥अनुमुयङिति ॥ अमुमश्चतीति वाक्ये क्विपि अदसअम्अञ्च् क्विप् इति स्थिते किपां लोप वेरिति वलोपे समासप्रत्यययोरित अम्लोपे नामसंज्ञायां स्यादौ अदस अञ्च सि इति स्थिते । अध्यादेशमुत्वे नलोपे नुमागमे सिलोपे नस्य ङत्वेन रूपसिद्धिः। अदमुयङ् । अदद्यङ् इति विकल्पस्त्वित्थन् । उभयत्र मुत्वं लत्ववत् । यथा चलीक्लप्यते इत्यत्र लत्वम् । 'दस्य मः' इत्यत्र अवस्य तस्येति व्याख्यानेऽन्त्यबाधऽन्त्यसदेशस्येति परिभाषामाश्रित्य परस्यैवोत्वम् । तत्रैवोक्तम् ।
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |