Page Text
________________
[ हसान्तपुंलिंगाः ] टीकाद्वयोपेता। (१४१)
(पूजार्थाञ्चतेन ) निरुपपदात् कुञ्चेः विपि कुङ् क्रुञ्चौ । क्रुङ्क्याम् । क्रुषु-कुक्षु-कुलषु ॥
(सुबोधिनी)-पूजार्थाश्चतेन ॥ पूजार्थवाचिनोऽश्चतरुपधाभूतस्य नस्य लोपो न भवति किति डिति च ॥ निरुपपदात् क्रुश्चेः किपि न । निर्गत उपपदेभ्यःनिरुपपदस्तस्मात् । उपपदरहितस्य क्रुश्चेरुपधाभूतस्य नस्य लोपो न भवति विपि । क्रुञ्च कौटिल्याल्लीभावयोः॥ __ (तत्त्वदी० )-निरुपपदादिति ॥ निर्गत उपपदेभ्यः निरुपपदः तस्मात् । क्रुञ्चेः क्विपि परे तस्यैव नलोपो नेत्यर्थः । __ (अञ्चेः पुंसि पञ्चसु नुम् ) दिशाम् ॥ प्रत्यङ्, प्रत्यञ्चौ, प्रत्यञ्चः। प्रत्यञ्चम्, प्रत्यञ्चौ ॥
(सुबोधिनी)-अञ्चेः पुंसि पञ्चसु नुम् ॥ गत्यर्थस्याञ्चतेर्नुमागमः स्यात् पुंसि पश्चसु ॥ नलोपे पुनर्नुमि कृते प्रत्यन् च सि इति स्थिते संयोगान्तलोपे सिलोपे च नुमो नकारस्य दिशामिति कुत्वेन डकारः। प्रत्यङ् । अनुस्वारसवौँ । प्रत्यञ्चौ ॥
(तत्त्वदी० )-अञ्चेरिति ॥ न इका निर्देशस्तथा सति कित्त्वान्नलोपे अचेरित्येव स्यात् ॥ किं तूच्चारणार्थ इकारः ॥प्रत्यङिति ॥ प्रत्यञ्चतीति किपि नो लोप इति नलोपे सौ नुमि कृते प्रथमं संयोगान्तलोपः । न तु श्चुत्वम् अकृतव्यूहपरिभाषया श्चुत्वाप्रवृत्तेः । नित्यत्वात्संयोगान्तलोप एव । तथा च लोपे नस्यैव उकारः पञ्चमत्वेन साम्यात् । प्रथमं चुत्वे खन्नित्यसिद्धयापत्तेश्च ॥
(अचेर्दीर्घश्च ) नलोप्यञ्चतेरकारस्य लोपः पूर्वस्य च दीर्घः शसादौ स्वरे परे तद्धितयस्वरयोरीपीकारे च ॥ प्रतीचः। प्रतीचा । प्रत्यग्भ्याम् । प्रत्यक्षु । तिर्यङ्, तिर्यञ्चौ, तिर्यञ्चः॥
(सुबोधिनी)-अचेर्दीघश्च ॥ लुप्तनकारस्याञ्चतेरतो लोपो भवति ईपि ईकारे च ॥ प्रतीची । तद्धितयस्वरयोः प्रतीच्यः। प्रतीचीनः । अचेरिति नायमिक्प्रत्ययः। किंतूच्चारणार्थोऽयामिकारः नलोपिनिर्देशे ज्ञापकः । इकः कित्त्वान्नलोपे कृतेऽचेरित्यस्योक्तार्थेऽज्ञापनात् ॥ ननु पूर्वस्येति कस्माल्लब्धम् । उच्यते । दीर्घश्रुत्योपस्थितः स्वर एवात्र स्थानी । शसादौ स्वरे इति लोपदीर्घयोनिमित्तम् । सप्तमीनिर्देशात् पूर्वस्याव्यवहितस्य स्वरस्य दीर्घ प्राप्ते येन नाव्यवधानं तेन व्यवहितेऽपीति वचनप्रामाण्यात चकारेण व्यवहितस्याप्यत्र दीर्घः । अचेरिति लोपस्य विषयेऽन्तरङ्गोऽपीयमिति यकारो न । अकृतव्यूहा इति परिभाषया । प्रतीचः । तिरोऽश्चतीति सहादेरिति तिरसस्तिरिः । तिर्यक ॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |