Siddhant Chandrika Purvarddham

SR No.: 002369
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas
Publication Year: 1800
Total Pages: 372
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 156

(१४०)
सिद्धान्तचन्द्रिका। [हसान्तपुंल्लिंगाः] वक्तुमुचितः ॥ विशेषेण भ्राजते इति विभ्राट् । षत्वविधौ राजिसाहचर्यात् भ्रातृ दीप्ताविति फणादिरेव गृह्यते । यस्तु राज भ्राज़ दीप्ताविति तस्य कुत्वमेव । विभ्राक्-वि. भ्रागू । विभ्राग्भ्यामित्यादि ॥ ऋतौ यजतीति ऋतावुपपदे यजेः क्विप् । यजादित्वात्संप्रसारणम् । कुत्वम् ऋत्विक ॥ ऊर्ज बलप्राणनयोः । अस्माच्चुरादिश्यन्तात् विपि जिलोपः। ऊर्जयतीति । सभिन्नस्येति नियमात् न संयोगान्तलोपः। ऊर्छ । इति जान्ताः॥ __ (तत्त्वदी० )-स्कोराद्योश्चेति ॥ स् च कू चेति स्कौ तयोः स्कोः । आदिशब्दस्याचयविनि साकाङ्क्षत्वेन संयोगशब्देन संबन्धः। संयोगशब्दोऽपि नामधातुभ्यां संबध्यते । अत्र रसे झसे पदान्ते इति पदत्रयमपि संयोगस्यैव विशेषणम् । न तु नामधात्वोः । स्कोरिति द्विर्वचननिर्देशात्स्कुब्धातोः स्वरूपस्य वा न ग्रहणम् ॥ ऋत्विगिति ॥ ऋतौ यजते इति वाक्ये ऋतावुपपदे यजतेः क्विपि संप्रसारेण च रूपम् ॥ ऊळ इति ॥ ऊर्ज बलप्राणनयोः। चुरादिव्यन्तात्क्विपि जिलोपे च रूपम् ॥
(तः) त्यदादेस्तस्य सत्वं भवति सौ परे ॥ स्यः, त्यौ, त्ये ॥ सः, तौ, ते ॥ परमसः । संज्ञायां गौणत्वे चात्वसत्वे न ॥ त्यत्-त्यद् , त्यदौ ॥ अतित्यत्, अतित्यद्, अतित्यदौ ॥ यः, यौ, ये ॥ एषः, एतौ, एते । अन्वादेशे एनम्, एनौ, एनान् । एनेन । एनयोः । अनिमत्अमिमद्, अग्निमथौ । अग्निमायाम् । अनिमत्सु । प्रत्यञ्चतीति विपि कृते॥
(सुबोधिनी)-तः॥त्यदादेरित्यतः त्यदादेरिति सौ स इत्यतः स इति साविति चानुवृत्तम् ॥ त्यदादेः किम् । तातः ॥ प्राधान्ये परमसः ॥ संज्ञायां गौणत्वे चात्वसत्वे न ॥ अत्वसत्वयोः सर्वाद्यन्तर्गणकार्यत्वादत्वं सत्वं च संज्ञायां गौणे च न प्रवर्तते । संज्ञायां त्यत्, त्यदौ । गौणे त्यमतिक्रान्तोऽतित्यद् ॥ इदमेतदोरित्यन्वादेशे एनदादेशः । एनमित्यादि ॥ इति दान्ताः ॥ अग्निं मन्थतीति क्विपि नलोप इति नलोपः। अग्निमत् ॥ इति थान्ताः ॥ प्रत्यञ्चतीत्यत्राश्चेः विपि कृते ॥
(तत्त्वदी०)-त इति ॥ त्यदादेष्टेरित्यतस्त्यदादेरिति सौ स इत्यतः स इति सौ इति च पदद्वयमनुवर्तत इत्याशयेनाह । त्यदादेरित्यादि । त्यदादेः किम् । तातः ॥ त इति किम् । यः ॥ सौ इति किम् । तौ ॥ ननु त्यमित्यत्र सत्वात्वे कुतो नेति चेत्सत्यम् । तकारोच्चारणसामर्थ्यात् । अथातित्वमित्यत्र गौणत्वे सिपरत्वाभावात् तस्य चरितार्थत्वमिति चेदोम् । साविति वक्तव्ये सिनेति गुरूकरणं वस्नसोरिव विभागसंमोहार्थम् । अत एव मितावागमौ न ।
(नो लोपः) धातोर्हसान्तस्योपधाभूतस्य नकरास्य लोपः किङति परे।
(सुबोधिनी)-नो लोपः ॥ हसान्तस्येति किम् । नीयते ॥ उपधाभूतस्येति किम् । हन्यते ॥