Page Text
________________
[ हसान्त पुंलिङ्गाः ]
टीकाद्वयोपेता ।
( १३९ )
व्यर्थस्य युजेर्नुम्न । युक् ॥ खञ्जतीति । खजि गतिवैकल्ये । क्विवन्तः । संयोगान्तलोपे खन् । संराजते इति षत्वे जबत्वचपत्वे च सम्राट् ॥ देवान् यजतीति क्विपि यजादित्वात्संप्रसारणे एत्वे च देवेद्र || विश्वं सृजतीति विश्वसृट् क्विवन्तः । दिशामिति कुत्वं न सृजिति सूत्रे रज्जुसृइभ्यामिति भाष्यप्रयोगात् । यद्वा सृजियज्योः कुत्वापवादः षत्वविधिरेव ॥ ऋत्विक्शब्दयोस्तु दिशामित्यनेन कुत्वमेव ॥ परिमाष्टीति परिमृट् ॥
( तत्त्वदी ० ) - चोः कुरिति ॥ अत्र तदन्तग्रहणम् । तेन चवर्गान्तस्येति व्याख्येयम् । एवं चासिद्धत्वानुसरणेन युञ्जावित्यादौ कुत्वाभाव इति समाधानमपि नाश्रयणीयम् । ञकारस्यान्तेऽभावात् जकारसत्त्वेऽपि तस्य रसपरत्वाभावात् ॥ समाध्यर्थस्येति ॥ युजेरिति धातुपाठपठितेकारविशिष्टस्यानुकरण न त्विका निर्देश इत्याशयः ॥ युगिति ॥ युज्यते समाध इति युक् । युज समाधौ । दैवादिकः । आत्मनेपदी ॥ खन् इति ॥ खञ्जतीति खन् । खजि गतिवैकल्ये । संयोगान्तस्येति जलोपः । देवेडिति ॥ देवं यजतीति । क्विपि संप्रासारणे रूपम् ॥
( विश्वस्य वसुराोर्दीर्घः ) विश्वावसुः । विश्वाराट्, विश्वराजौ । विश्वारायाम् । विश्वाराट्सु - विश्वराट्त्सु ॥
(सुबोधिनी) - विश्वस्य वसुराटोदीर्घः ॥ विश्वशब्दस्य दीर्घः स्यात् वसुशब्दे राशब्दे च परे ॥ विश्वं वसु द्रव्यं यस्य स विश्वावसुः । राटिति डशब्दस्यापि स्वरूपोपलक्षणमविवक्षितं टत्वम् । विश्वस्मिन् राजते इति विश्वाराट् ॥
( तत्त्वदी ० ) - वसुराटोरिति ॥ टत्वमविवक्षितं षत्वविषयोपलक्षकम् || विश्वावसुरिति ॥ विश्वं वसु यस्येति विग्रहः ॥
(स्कोराद्योश्च ) संयोगायोः सकारककारयोर्लोपो भवति धातोईझसे नाम्नश्च रसे पदान्ते च ॥ भृटू--भृड्, भृज्जौ, भृज्जः ॥ वृक्षवृट्-वृक्षवृड्, वृक्षवृश्वौ ॥ विभ्राट् - विश्वाडू, विभ्राजौ । विभाभ्याम् । विश्वासु ॥ ऋत्विक्--ऋत्विग्, ऋत्विजौ । ऋत्विक्षु ॥ ऊर्क - ऊर्ग, ऊर्जा । ऊक्षु ॥
(सुबोधिनी) - स्कोराद्योश्च || आदिशब्दस्यावयववाचित्वेन ससंबन्धित्वादवयव्याकाङ्क्षायां संयोगति सम्बध्यते । संयोगशब्दस्यापीह समुदायवाचित्वादवयवार्थकत्वेनावयव्याकाङ्क्षायां नाम्नो धातोश्चेति संबध्यते । संयोगान्तलोपापवादः । झसे त्वपूर्वो विधिः । झसे भ्रष्टा । पदान्ते अवाभ्रट् ॥ आद्योः किम् । धक्ष्यति । नक्ष्यति ॥ भृज्जतीति क्विप् । ग्रहामिति संप्रसारणम् । सौ परत्वात् षत्वे स्कोरिति सलोपे च सिलोपः । भ्रट् । सस्य श्चुत्वेन शः । शस्य झचे जवा इति जः । भृज्जौ ॥ वृक्षं वृश्चतीति क्विपि ग्रहामिति संप्रसारणं छशषेति षत्वं स्कोरिति सलोपः जबत्वचपत्वे । वृक्षवृट् - वृक्षवृड् । सुपि टनादिति धुट् । तस्य च अत्वम् । वृक्षवृत्सु । चान्तेषु
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |