Siddhant Chandrika Purvarddham

SR No.: 002369
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas
Publication Year: 1800
Total Pages: 372
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 154

( १३८) सिद्धान्तचन्द्रिका। [हसान्तपुंल्लिंगाः ]
(तत्त्वदी० )-वाऽऽस्विति ॥ वा आ आसु इति च्छेदः । इत आरभ्य संख्याया इति निवृत्तं व्याख्यानात् । तेन गौणत्वेऽप्यात्वम् ॥ अत्र स्मीत्युत्तरसूत्रात् स्भीत्यपकृष्यते इत्यभिप्रेत्याह-सकारेत्यादि ॥ प्रियाष्ट्न इति ॥ ष्टुत्वं न । 'असिद्धं बहिरङ्गमन्तरंगे' इति परिभाषया अल्लोपस्यासिद्धत्वात् ॥
(युजेः पञ्चसु नुम् न समासे ईति च ) ॥ (सुबोधिनी)-युजेः पञ्चसु नुम् न समासे ईति च ॥ 'युजिर् योगे' इत्यस्य धातोः पञ्चसु स्यादिषु नुम् स्यान्न तु समासे ॥ युजेरिति धातुपाठपठितेकारविशिष्टस्य ग्रहणं न तु निर्देशे य इक् तस्य । तेनेह नुम् न । युज्यते समाधत्ते इति युक् । 'युज समाधी' देवादिक आत्मनेपदी॥ (तत्त्वदी०)-युजेः पञ्चस्विति॥समासे ईति च न इति च संबन्धः। युञ्जी कुले इह न॥
(दिशाम् ) दिश्स्पृशदधृष्ऋत्विज्क्रुञ्च्युस्रअञ्च्उष्णिहादीनां कुत्वं स्यादौ रसे पदान्ते च ॥ संयोगान्तस्य लोपः । युङ्, युऔ, युञ्जः। युअम्, युजः । युजा, युग्न्याम् । समासे तु ॥
(सुबोधिनी)-दिशाम् ॥ बहुवचनमाद्यर्थम् । तेन दिशू १ दृशू २ स्पृशू ३ दधृष् ४ ऋत्विज् ५ कुञ्च ६ यु ७ स्रज ८ अञ्च् ९ उष्णिहो १० गृह्यन्ते । दिशदृशस्पृशदधृष्ऋत्विज्स्रजां षत्वे प्राप्तेः क्रुच्युअञ्चामप्राप्ते उष्णिहो ढत्वे प्राप्ते अयं कुत्वविधिः॥ चोः कुरित्यतः कुरित्यनुवर्तते । युनक्तीति सिलोपे संयोगान्तलोपे च नस्य कुत्वेनानुनासिको ङकारः। युङ् । नश्चापदान्ते इति नुमोऽनुस्वारे परसवर्णः । तस्यासिद्धत्वाच्चोः कुरिति कुत्वं न युऔ । समासे तु सुष्ठु युनक्तीति क्विप् । अत्र न नुम् ॥
(तत्त्वदी० )-दिशामिति ॥ बहुवचनमाद्यर्थम् । अत्र रसग्रहणादिक्पाशेत्यादावपि । युञ्जाविति ॥ नकारस्य कुत्वं तु न यमस्यासिद्धत्वात् ॥ . ( चोः कुः ) चवर्गस्य कवर्गों भवति धातोसे नाम्नश्च रसे पदान्ते च ॥ सुयुक् ॥ समाध्यर्थस्य नुम् युक् न ॥ खन्, खऔ । खन्न्याम् । खन्सु ॥ छशपराजादेः षः । सम्राट्-सम्राइ, सम्राजौ, सम्राजः ॥ देवेट्देवेड्, देवेजौ, देवेजः । परिमृट्-परिमृड्, परिमृजौ, परिमृजः॥ विश्वसृट्विश्वसृड्, विश्वसृजौ ॥ __ (सुबोधिनी० )-चोः कुः ॥ रसे किम् । त्वचौ ॥ नाम्नः किम्। वच्मि ॥ पदान्ते किम् । वाचि ॥ धातोर्शसे यथा । वक्ता ॥ झसे किम् । वच्मि ॥ कुत्वे सुयुक् । समा