Page Text
________________
[ हसान्तपुंलिंगाः] टीकाद्वयोपेता।
(१३७) ( तत्त्वदी०)-अष्टनो डाविति ॥ एकवचनं तुत्रेरितिवत् । सौत्रत्वादलोपोऽपि न । 'अल्लोपः स्वरे' इत्यस्याप्रवृत्तिश्चिन्त्यति कैश्चिदुक्तम् । अत्र अष्टाभ्य औशिति सूत्रव्याख्यावसरे अन्यथा अष्टन इत्येव ब्रूयात् इति भाष्यकारोक्त्याऽपि चिन्ताया अपसारणीयत्वात् । वाऽऽस्विति वाशब्दः काकाक्षिन्यायेनोभयत्रान्वति । संख्याया इत्यनुवृत्तेर्नेह । प्रियाप्टूनः।। अनुबन्धैरनेकवर्णत्वस्यासंभवादन्त्यादेशोऽस्तीति न शङ्कनीयम् षष्ठीनिर्दिष्टस्येति परिभाषाया अनित्यत्वात्॥
(वाऽऽसु ) अष्टनः सकारभकारादिषु विभक्तिषु वाऽऽत्वं भवति । अष्टाभिः-अष्टभिः । अष्टाभ्यः-अष्टायः। अष्टास्यः। अष्टायः । अष्टानाम् । अष्टासु । अष्टसु ॥ प्रिया अष्टौ यस्यासौ प्रियाष्टा, प्रियाष्टानौ, प्रियाष्टानः । प्रियाष्ट्रनः । प्रियाष्ट्ना, प्रियाष्टायाम् । “प्रियाष्ट्नो राजवसर्व हाहावच्चापरं हसे ।” सुगण, सुगणौ, सुगणः। सुगणम्, सुगणौ, सुगणः । सुगण्ट्सु ॥ भुत्-भुद्, बुधौ, बुधः । भुट्याम् । भुत्सु । राक् राग्, राघौ, राघः । राग्याम् । राक्षु ॥ सुककुप्--सुककुब्, सुककुभौ, सुककुभः । सुककुभम् । सुककुप्सु ॥
(सुबोधिनी)-वाऽसु॥स्भीत्यपकृष्यते। तेन स्यादयो विशेष्यन्ते। वाआ आसु इति च्छेदः। सकारभकारादौ स्यादौ परे अष्टन आत्वं वा भवतीति फलितोऽर्थः ॥ इत आरभ्य संख्याया इति निवृत्तं व्याख्यानात् । तेन गौणत्वेऽपि स्यादावात्वम् ॥ स्यादाविति किम् । अष्टभार्यः अष्टसेवकः ॥ स्भीति किम् । प्रियाष्टानौ ॥ प्राधान्ये परमाष्टौ ॥ गौणत्वे प्रिया अष्टौ यस्य स प्रियाष्टा । आत्माभावे राजवत् । शसि 'अल्लोपः स्वरे' इत्यकारलोपे कृते ष्टुभिः टुरिति णत्वं प्राप्तमसिद्धं बहिरङ्गमन्तरङ्गे इति परिभाषया न शनिमित्तकत्वेन बहिरङ्गस्याल्लोपस्यासिद्धत्वात् । पूर्वं पूर्वमन्तरंगमिति स्वीकारात् ॥ आत्वपक्षे प्रथमैकवचने प्रियाष्टाः। हाहाशब्दवत् । प्रियाष्टन्शब्दस्यात्वाभावपक्षे सर्व रूपं राजवत् । आत्वपक्षे तु हसादावपरं रूपं हाहावत् ॥ इति नान्ताः ॥ सुष्ठु गणयतीति सुगण गणयतेर्विणप्रत्ययः। शसे पारिति टुकि सुगण्ट्सु । शसे चपस्येति द्वितीये सुगण्ठ्सु । टनादिति धुटि सुगण्ट्त्सु । क्विप्प्रत्यये तु सुगाण् । ञमस्य विङति इति दीर्धे कर्तव्ये अल्लोपजिलोपयोः स्थानिवद्भावो न शङ्कयः । दीर्घविधौ तन्निषेधात् ॥ इति णान्ताः ॥ बुध्यतेः क्विप् । आदिजबानामिति भः। जवत्वचपत्वे । भुत्-भुन् । जबत्वे भुयाम् । चपत्वे भुत्सु ॥ इति धान्ताः ॥राघू, सामर्थ्ये । राघते इति राक् । विवन्तः ॥ इति घान्ताः ॥ सुष्टु ककुप यस्मिन् स सुककुप् । 'दिशस्तु ककुभः काष्ठाः' इत्यमरः ॥ इति भान्ताः॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |