Page Text
________________
(१३२) सिद्धान्तचन्द्रिका। [हसान्तपुंल्लिङ्गाः] तेन पुंसि पञ्चस्वित्यर्थः। धातोर्नलोपिनोऽञ्चतेरेव। अञ्चेर्दीर्घश्चेत्यतोऽश्चरित्यपकृष्यते । तत्रैव वाऽश्चेरिति विभज्य पञ्चस्विति नुमिति चानुवर्तते । अञ्चेरिति निर्देशात् नलोपिनो ग्रहणम् । धाताश्चेद् बित्कार्य तर्हि अञ्चतेरेवेति नियमार्थमिदम् । तेन संसादीनामीबनुमौ न । ऋदित्त्वान्नुम् । अर्वन्तौ । नञ्तत्पुरुषे तु न अर्वा । अना । यज्ववत्॥
(तत्त्वदी०)-वितो नुमिति ॥ उश्च आ च वौ तौ इतौ यस्य स बित् तस्य त्रितः। अत्राधातोरेव अञ्चतेर्नुविधानात् । अन्यथा वित्त्वादवाञ्चतेरपि सिद्धे नुविधानं व्यर्थम् । अतः सिद्धे सति पुनर्नुविधानं ज्ञापकम् । धातोश्चेद्वित्कार्य तीञ्चतेरेव । तेन सदित्यादौ न॥
( इतोऽत्पञ्चसु) पथिन्मथिन्क्रभुक्षिन्शब्दानामिकारस्याकारादेशो भवति पुंसि पञ्चसु शौ च ॥
(सुबोधिनी)-इतोऽत्पञ्चसु ॥ पथां टेरित्यतः पथामित्यनुवृत्तम् । पथ्यांदरितोऽत् स्यात् पुंसि पञ्चसु शौ च ॥ शौ सुपन्थानि । पुंसि किम् । सुपथि । पतेस्थश्चेति चादिनिप्रत्ययः । पथिन् ॥ मन्थतेः किन्प्रत्यये मथिन्शब्दः ॥ ऋभुक्षाः स्वर्गवज्रयोः ।' ततोऽस्त्यर्थे इन्प्रत्यये ऋभुक्षिन् ॥
(तत्त्वदी०)-इतोऽत्पञ्चसु ॥ पथां टेरित्यतः पथामित्यनुवृत्तेबहुवचननिर्देशात्तत्रैव पथ्यादिलाभः । अत्राद्वचनं तु चिन्त्यम् । इत आ पञ्चस्वित्येव सुवचम् । तथा च आ साविति सूत्रमपि न कर्तव्यं भवति । तपरकरणं तु दीर्घनिवृत्त्यर्थम् । तथा च पन्थानमिच्छतीति वाक्ये पथीयतीति । ततः विपि यत इत्यकारलोपः । एकदेशविकृतस्यानन्यत्वादा सावित्यात्वम् । नट पन्थाः । इतोऽत्पञ्चस्वित्यत्वं न भवति इत इति तपरत्वात् । यवौ वेति बाधित्वा नित्यत्वात् थो नुट् ततः संयोगपूर्वत्वादिय् । पंथियौ । शसादौ पथा टेः । पथः । पथा। भ्यामादौ पथिभ्यामित्यादि । एवं चावचनमा साविति सूत्रं च सार्थकं भवति। अन्ये तुपथी पथ्यौ ऋभुक्षीः ऋभुक्षियावित्यादि उदाजहुः । गौणत्वादात्वादि नेति । एकदेशविकृतन्यायोऽपि मुख्य चरितार्थत्वान्न । अन्यथा सर्वमिच्छन्सर्वीरित्यत्राप्यकः स्यात् । तपरत्वं तु मुखसुखार्थमित्याहुः । अत्र कचित् । पदकार्ये गौणमुख्यन्यायो न नामकायें । अन्यथा गां वाहीक पश्येत्यादावात्वं न स्यात् । अकस्तु सर्वादिपाठाभावान्न । तपरस्यापि सार्थक्यमेव । अन्यथा इरदित्यवावक्ष्यत । तपरे तु पथामिति निर्देशेन नान्तप्रकृत्यनुकरणान्नान्तानामेव पथ्यादीनामात्वादि प्रकृते नान्तत्वाभावान्नेति । नचैकदेशविकृतन्याय एवमपि दुर्वार इति वाच्यम् । नान्तत्वविवक्षासामार्थ्यादेव प्रथमं नुटि तहाधनात् । एवं च पंथा इत्यत्रापि नान्तत्वविवक्षासामर्थ्यादेव नुटू तत आत्वम् । अन्यथा नित्यत्वाद्विशेषविहितत्वाच्च पूर्वमात्वेऽनान्तत्वात् न्थादेशो न स्यात् ।
(थो नुटू) पथिमथोस्थस्य नुट् स्यात् पुंसि पञ्चसु शौ च ॥ ( सुगेधिनी० )-थो तुट् ॥ पथ्यादस्थस्य नुट् स्यात पुंसि पञ्चसु शौ च ॥ थस्येति किम् । ऋभुक्षाः ॥ पुंसि किम् । सुपथि ॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |