Page Text
________________
(१३०) सिद्धान्तचन्द्रिका [हसान्तपुंल्लिंगाः) डित विद्यात्" इत्यत्र तु ईषदर्थादयो न विधीयन्ते किंत्वनूद्यन्ते इति नात्रैनदादेशः॥ एवम् 'नक्तं भीरुरयं त्वमेव तदिमं राधे गृहं प्रापय' इत्यत्रापि भीरुत्वस्यानुवाद्यत्वं बोध्यम् । यथा । अनेन पुरुषेण व्याकरणमधीतं पठितम् एनं पुरुषं त्वं छन्दोऽध्या। पय पाठय॥इतिमान्तागराजते इति राजा। 'कन् युवृषितक्षिराजिधन्विद्युप्रतिदिवः इति कन्प्रत्ययः। परत्वान्नोपधाया इत्युपधादीर्घः । 'हसेपः' इति सिलोपः । ततो नाम्नो नो लोपशिति न लोपः॥ शसि तु 'अल्लोपः स्वरे' इत्यल्लोपे कृते श्चुत्वम् ॥ (तत्त्वदी०)-व्यवस्थितत्वादपरमिह फलमित्याह-इदमेतदोरिति॥किंचित्कार्य विधातुमिति।। कर्तुम् अपूर्व बोधयितुमित्यर्थः । उपात्तस्य गृहीतस्येत्यर्थः। कार्यान्तरमन्यत्कार्यमित्यर्थः । पुनरुपादानं ग्रहणमित्यर्थः॥ 'ईषदर्थे क्रियायोगे' इति श्लोके तु ईषदर्थादयो न विधीयन्ते किंतु अनूद्यन्ते । तेन एनदादेशो न । एतेन 'नक्तं भीरुरयं त्वमेव तदिमं राधे गृहं प्रापय' इत्यपि व्याख्यातम् ॥ भीरुत्वस्यानुवाद्यत्वेन विवक्षितत्वात् न तु विधेयत्वेन ॥
(जोः ) जकारत्रकारयोर्योगे ज्ञो भवति ॥ राज्ञः। राज्ञा । राजायाम् । नलोपशि न विभक्तिकार्यम् । पञ्चस्विति ज्ञापकात् । राजभिः । वेङयोः । राज्ञि--राजनि । राज्ञोः, राजसु ॥ एवं वृषादयः ॥ यज्वनः । यज्वना ॥ आत्मनः । आत्मना ॥ प्रविदिवा, प्रतिदिवानौ । अल्लोपे कते ॥
(सुबोधिनी)-जञोर्जः॥उभयोोंगे ज्ञ इत्यक्षरं भवति ।। राज्ञः । नस्य लोपशि न विभक्तिकार्यम् । पञ्चस्विति ज्ञापकात् । अतो राजभ्यामित्यत्राद्भीत्यात्वम्, राजभिरित्यत्र भ्य इत्यत्वम्, राजभ्य इत्यत्र एस्भीत्यत्वं च न । वेङयोरिति वोपधालोपे राज्ञि-राजनि ॥ वृषा इन्द्रः । कन्नन्तः ॥ इष्टवानिति यज्वा । किब्बनिब्डा इति वनिप्प्रत्ययः। अम्वयुक्तादित्युक्तत्वान्नोपधालोपः । यज्वनः॥ अततीत्यात्मा। अततेर्मनिण इति मनिण प्रत्ययः । अम्वयुक्तादित्युक्तत्वान्नोपधालोपः।आत्मनः ॥ सुष्ठु धर्मो यस्यासौ सुधर्मा । धर्मादित्यन् । अम्वयुक्तादित्युक्तत्वान्नोपधालोपः ॥ सुधर्मणः ॥ प्रतिदीव्यतीति प्रतिदिवा। कन्नन्तः। शसि 'अल्लोपःस्वरे' इत्यल्लोपे कृते॥ (तत्त्वदी०)-यज्वन इति ॥ वान्तसंयोगत्वान्नाल्लोपः॥ आत्मन इति॥मान्तसंयोगोऽत्र।।
(य्वोवि हसे ) धातोरिदुतो| भवति रेफवकारयोर्हसपरयोः ॥ प्रतिदीनः । प्रतिदीना। प्रतिदिवायाम् ॥ - (सुबोधिनी )-य्वोर्वि हसे ॥ रच व् च अनयोः समाहारो व् तस्मिन् वि । रेफवकारयोः परतः पदान्ते च धातोरिकारोकारयोदीर्घः स्यात् । कीदृशयोः । हसः परोययोस्तौ हसपरौतयोर्हसपरयोः। प्रतिदीनः॥नाम्नो न इति नलापे प्रतिदिवभ्याम् ॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |