________________
[ हसान्तपुंल्लिंगाः ] टीकाद्वयोपेता।
(१२७) रकारपठनान्न विसर्गः। प्रियाश्चत्वारः पुरुषाः प्रियाणि चत्वारि कुलानि वा यस्याः सा स्त्री प्रियचत्वाः । तदन्तत्वादाम् । हे प्रियचत्वः इत्यत्र धावमित्यम् । गौणत्वे तु तुट नेति ॥ गौणत्वे रेफान्तसंख्याया आमो नुड् न । अन्यपदार्थवृत्तित्वेन संख्याभिधायित्वाभावात् । प्राधान्ये भवत्येव । परमचतुर्णाम् ॥ इति रान्ताः॥ 'कमलं जलपद्मयोः' इति विश्वः । 'कमला श्रीहरिप्रिया' इत्यमरः ॥ कमलं कमलां वाऽऽचक्षाण इति नाम्नो जिडिदिति जिप्रत्ययः । ज्यन्तात् विपि जरिति जिलोपः। कमल । षत्वं कमल्षु ॥ फलमाचक्षाण इति फल् । तोयमाचक्षाण इत्यादौ तु 'यवयोर्वसे' इति यलोपे तो इति स्यादतो यान्तो नोक्तः॥ इति लान्ताः॥
(तत्त्वदी० )-रः संख्याया इति ॥ र इति किम् । त्रिंशताम् । 'विंशत्याद्याः सदैकत्वे' इति नियमेऽपि संख्यार्थे द्विबहुत्वेस्त इत्यनेन संख्याया द्विबहुत्वयोरपि संभवात् ॥ संख्याया इति किम् । वाराम् । रेफान्तसंख्याया विहितस्यामो नुडिति व्याख्यानादित्याशयेनाह-गौणत्व इति ॥ गौणत्वे चान्यपदार्थवृत्तित्वेन संख्याभिधायित्वाभावात् । ड्रणः संख्याया इत्येकयोगस्तु न कृतो रेफान्ततोऽपि जश्शसोर्लक् स्यात् । यदि त्वेकदेशोऽप्यनुवर्तते इत्याश्रीयते तदैकयोगोऽपि साधुरेव ॥ कमला लक्ष्मीः ॥
(मो नो धातोः) मान्तस्य धातोर्मस्य नो भवति झसे पदान्ते च ॥ (सुबोधिनी)-मो नो धातोः ॥मान्तस्य धातोनः स्यात् झसे पदान्ते च ॥
(वमयोश्च ) प्रशान् । प्रशामौ । प्रशामः । प्रशान्याम् । प्रशान्सु ॥ कः, को, के । शेषं सर्ववत् ॥
(सुबोधिनी ) वमयोश्च ॥ मान्तस्य धातोर्नकारादेशः स्यात् वकारे भकारे च परे ॥ षष्ठया निर्दिष्टत्वादन्त्यस्यादेशः। सिप्रत्यये परत्वान्नकारे कृते सिलोपः । प्रशानित्यत्र नाम्ना नो लोपशिति नलोपो न नत्वस्यासिद्धत्वात् । यद्वा नाम्नो न इति सूत्रे पूर्वमेवोपपादितत्वात् । शमु उपशमे । विप् । अमान्तस्येति दीर्घः । प्रशाम्यतीति प्रशान् । वमयोस्तु । चक्षण्वहे, चक्षण्महे । पदान्ते च।अशंशन । अचंस्कन्॥ पदान्ते किम् । प्रशामौ । धात्वधिकारादेव धातोरिति लभ्यमाने पुनर्धातुग्रहणानामधातोर्ने । अयमिवाचरन् इदाम् । प्रशान्भ्यामित्यादौ नश्चेति नकारस्यानुस्वारे विशेपाभावात्सामर्थ्याच्च नानुस्वारः ॥ कायतेडिमिति डिम्प्रत्यये निष्पन्नः किम्शब्दः। त्यदादेरित्यत्वे कृते सर्वशब्दवद्रूपम् ॥
(तत्त्वदी० )-नस्य लोपो नोति नाम्नो नो लोपशधावित्यत्र नान्न इत्यस्यानुवृत्तावपि पुनर्नामग्रहणान्नामसंज्ञाप्रवृत्तिकाले नान्तार्थमित्याशयः ।
(इदमोऽयम्पुंसि ) इदमः पुंसि सावयं भवति ॥ अयम् ॥