Siddhant Chandrika Purvarddham

SR No.: 002369
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas
Publication Year: 1800
Total Pages: 372
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 142

( १२६ )
सिद्धान्तचन्द्रिका |
[ इसान्तपुलिंगाः ]
( सुबोधिनी ) - दिव औ ॥ समानादेलोप इत्यतो मण्डूकप्लुत्या अधातोरित्यनुवर्तते तेन धातोर्न भवति । अक्षैदव्यतीति अक्षद्यूरिति क्विवन्तात् । दिवेडिविर्ति डिव् प्रत्ययः । वर्णमात्रविधित्वेन स्थानिवत्त्वाभावाद्धसेप इति सिलोपो न । सुष्ठु स्मिन् सौः ॥
( तत्वदी० ) दिव औ ॥ निरनुबन्धकग्रहणे सानुबन्धकस्य ग्रहणं नेति परिभाषया दिवु क्रीडादावित्यस्य धातोर्न ग्रहणम् । तेनाक्षरित्यादौ परत्वाद्वस्योत्वे एकदेशविकृतन्यायेन प्राप्तमप्यौत्वं न ॥
( ऊ रसे) दिव उदादेशो भवति रसे पदान्ते च ॥ सुद्युभ्याम् । सुद्युषु ॥ इति वान्ताः ॥ चतुरशब्दो नित्यं बहुवचनान्तः ॥
( सुबोधिनी ) - ऊ रसें ॥ अधिकृतस्य नाम्नी दिवशब्देन विशेषणात्तदन्तविधिः । दिवो नाम्नः उः स्यात् रसे पदान्ते च । तदन्ते विमलघु ॥ इति वान्ताः ॥
( तत्त्वदी ० ) - ऊ रसे ॥ उ: रसे इति छेदः । पदान्ते चेति ॥ ब्रूनों ण इति सूत्रादन्त इत्यनुवृत्तमत्र पदान्तपरतया व्याख्येयमित्याशयः । विपरीतनिर्देशस्तु प्रयोजनान्तरार्थः । तदग्रे स्फुटीकरिष्यते । वाऽभ्या इति सूत्र तु व्यर्थमेव योशब्दादेव द्यामिति सिद्धेः ॥
( चतुराम्शौ च ) चतुरशब्दस्यामांगमो भवति पञ्चसु शौच न त्वीति ॥ चत्वारः । चतुरः । चतुर्भिः ॥
( सुबोधिनी ) - चतुराम शौच ॥ नाम्नश्चतुरशब्देन विशेषणात्तदन्तविधिः । चकारेण पञ्चस्विति संबध्यते । चतुरित्यविभक्तिको निर्देशः । तदन्ते प्रियचत्वाः । चतेरुरित्युरूप्रत्यये चतुशब्दः । ईमावितीकारे तु न ॥
( तत्त्वदी० ) - चतुराम्शौ चेति ॥ चतुः आम् शौ चेति छेदः ॥ चतुरिति लुप्तषष्ठीक पदम् । चकारेण पश्चस्विति लब्धम् । नाम्नश्वतुरो विशेषणात्तदन्तलाभः ॥
1
(रः संख्यायाः ) रेफान्तसंख्यायाः परस्यामो नुडागमो भवति णत्वं द्वित्वं च चतुर्णाम् । चतुर्षु ॥ प्रियाश्वत्वारः प्रियाणि वा चत्वारि यस्याः सा प्रियचत्वाः । हे प्रियचत्वः । प्रियचत्वारौ, प्रियचत्वारः । प्रियचतुरः । गौणत्वे नुट् न । स्वार्थावच्छिन्नपरार्थावलम्बनं गौणत्वम् । प्रियचतुराम ॥ कमलं कमलां वाऽऽचक्षाणः कमल, कमलौ, कमलः । फल् फलौ । फल्भ्याम् ॥ इति लान्ताः ॥
(सुबोधिनी) रः संख्यायाः ॥ नाम्नो नकारेण विशेषणात्तदन्तविधिस्तेनान्तग्रहणम् । णत्वम् । रहाद्यपो द्विरिति द्वित्वम् । चतुर्णाम् । यक् चतुर्विति सूत्रे