Siddhant Chandrika Purvarddham

SR No.: 002369
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas
Publication Year: 1800
Total Pages: 372
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 141

[हसान्त पुंल्लिङ्गाः ]
टीकाद्वयोपेता ।
( १२५ )
निषेधात् । लिट्त्सु । धुडभावेऽपि शसे चपस्येति टस्य ठो न पूर्ववत् । टुत्वं तु स्यादीनामिति निषिद्धमेव ॥
( तत्त्वदी ० ) - हो ढ इति ॥ टठडानामन्यतमस्तु लेढीत्यायसिद्धेर्न कृतः । तथा झभान्तत्वाभावात्तथोर्ध इत्यस्याप्रवृत्तेः ॥
(दुहादेव) हमुहस्नुहस्तिहां वा घत्वम् ॥ ध्रुक् - ध्रुग्--ध्रुट्-ध्रुडू, हौ, द्रुहः । ध्रुग्भ्याम् - धुड्भ्याम् - धुक्षु ध्रुट्स-घुट्सु ॥ एवं मुहस्नुहस्निहः || विश्ववाट् -- विश्ववाड् ॥
( सुबोधिनी) -हादेव ॥ द्रुहमुहस्नुहस्निहां घत्वं वा ॥ द्रुह, जिघांसायाम् । मुह, वैविये । ष्णुह, अर्द्धरणे । ष्णिह, प्रीतौ । दुहेर्दादित्वान्नित्यं प्राप्ते अन्येषामप्राप्ते विभाषेयम् । द्रुहादीनां हस्य वा घः स्यात् धातोर्झसे पदान्ते च । नाम्नो रसे पदान्ते च । पक्षे ढः । धातोर्यथा । द्रोढा-द्रोग्धा । अदोघोटू-अदोधोक | विश्व वहतीति विग्रहे ari विणिति विण् प्रत्ययः । विश्वं वाहयतीति ज्ञ्यन्तात् तु वा विणुप्रत्ययो बोध्यः ॥ ( तत्त्वदी ० ) हा देवैति ॥ ननु द्रुहादेर्गण निर्दिष्टत्वादस्य तिपेति निषेधाद्यङि लुकि दोधु गित्यत्र न प्रवृत्तिरिति चेन्न । तस्यानित्यत्वाभ्युपगमात् ॥
0
1
( वाहो वो शसादौ स्वरे ) वाहो वकारस्यौ भवति शसादौ स्वरे परे तद्धितस्वरयोपकारे च ॥ विश्वौहः । विश्वौहा । विश्ववाभ्याम् । विश्ववाट्सु - विश्ववाट्त्सु ॥
( सुबोधिनी ) - वाहो वौ शसादौ स्वरे ॥ वकाराकार विशिष्टस्य वाशब्दस्येत्यर्थः ॥ नादिति धुट् । चपत्वम् । विश्वावाद्वत्सु ॥
( तत्त्वदी ० ) - वाहो वो शसादौ स्वरे इति ॥ वाहो वा औ इति च्छेदः । वाहो वा गृहीतोऽत्र न तु निपातो व्याख्यानात् इत्यभिप्रेत्याह ॥ वा शब्दस्येति ॥ वा इत्यादिप्रयोगास्तूहतेः क्विपि । वहस्त्वनकारान्ते उपपदे विणोऽसंभवः । फणीन्द्रेणानङ्गीकृतत्वात् ॥
( सदेः साढि ) सॉढरूपे सति सहेः सस्य षो भवति ॥ तुराषाटू - तुराषाड्, तुरासाहौ, तुरासाहः । तुराषाड्भ्याम् । तुराषाट्सु ॥ इति हान्ताः ॥
(सुबोधिनी ) - सहे : साठि ॥ षत्वमनुवर्तते । तुरं दैत्यवेगं सहते इति विग्रहे विणू | तुरं त्वरितं साहयत्यभिभवत्यरीनिति विग्रहे तु ञ्यन्तात् क्विप् । सहादित्वात् पूर्वपदस्य दीर्घः । तुराषाट् ॥
( तत्त्वदी ० ) - सहेः साढीति ॥ सहेरिति किम् । सह ढेन वर्तत इति सढः यस्य नाम्नि शब्दोऽस्ति । यथा षण्ढ इति । सदस्यापत्यं साढिरित्यत्र मा भूत् ॥
(दिव औ) दिवो नाम्न औकारादेशो भवति सौ परे ॥ सुद्यौः, सुदिव ॥