Page Text
________________
( १२४ )
सिद्धान्तचन्द्रिका |
[ हसान्तपुल्लिंगा: ]
पदान्ते च ॥ धुक्-धुग्, दुहौ, दुहः । धुभ्याम् । धुक्षु ॥ आयोच्चारणे किम् । दाम लिह्यतीति दामलिटू - दामलिड् । दामलिड्याम् । दामलिट्सु-दामलिट्त्सु || अवयवस्य किम् । गर्दभमाचष्टे गर्दभयतीति गर्धप् । गर्दभ । गर्धयाम् । गर्धप्सु ॥
( सुबोधिनी) -- आदिजबानां झभान्तस्य झभाश्च स्ध्वोः ॥ मण्डूकप्लुत्या भिदपामित्यतो भि इत्यनुवर्तते । पदान्ते इति च । आदिशब्दस्यावयववाचित्वादवयव्याकाङ्क्षायां धातोर्नाम्नश्चेत्याक्षिप्यते । झभान्तस्येति न धातोर्विशेषणं किंत्ववयवस्य । झभान्तस्य धातोरवयवस्यादौ स्थिता जबा झभाः स्युः सादौ भादौ पदान्ते च । ध्वेति ध्वेध्वमोः सामान्यग्रहणम् । धातोर्यया । धक्ष्यते । धुग्ध्वे । अधुग्ध्वम् । अधो || जवानामिति किम् । योत्स्यते ॥ झभान्तस्येति किम् । दास्यति । जवानां सभा इत्यत्र दबानां धभा इत्यपेक्षितमाद्ययोरदर्शनात् ॥ अवयवस्येति किम् । गर्दभमाचष्टे इति गर्दभयति । नाम्नो ञिर्डिदिति त्रिप्रत्ययः ततः क्विपूञिलोपौ । गर्धप् अवयवग्रहणाभावे गकारस्थानेऽत्र घः स्यादित्यर्थः ॥ दुह प्रपूरणे । क्विप् । 'दादेर्घः" इति घत्वे झभान्तत्वाद्धः । वाऽवसान इति जबचपौ । धुग् - धुक् । झवे जचा इति जबत्वम् । धुग्भ्याम् । घत्वचपत्वे धुक्षु ॥
( तत्त्वदी ० ) - आदिजबानां झभान्तस्य झभाश्च स्ध्वोरिति ॥ अत्र धातोर्झस इति निवृत्तं स्ध्वोर्ग्रहणसामर्थ्यात् । झभान्तस्येति न धातोर्विशेषणं किंत्ववयवस्य । तेन गर्दभ- माचक्षाण: गर्धविति सिद्धम् || आदिजबानामिति ॥ आदयो जबाः आदेः परा आदावु - पदेशावस्थायां जबा इति पक्षत्रयमपि न । गर्द्धबित्यत्र गकारेऽतिव्याप्तैर्न प्रथमः । धुगित्यत्रा - व्याप्तेन द्वितीयः । पुनर्गर्द्धनित्यत्राव्याप्तेर्न तृतीयः । किंतु आदौ धातुसंज्ञाप्रवृत्तिकाले इति स्थिते दामलिडित्यत्र दकारे गर्द्धबित्यत्र गकारे चातिव्याप्तिरिति चेन्न । अन्त्यबाधेऽन्त्यसदेशस्येति परिभाषाश्रयणात् । भि दपामित्यतो मण्डूकप्लुत्या भीत्यनुवृत्तेराह - भकारे चेति ॥
( हो ढः ) हकारस्य त्वं भवति धातोर्झ से परे नाम्नश्च रसे पदान्ते च ॥ लिट्-लिडू, लिहौ लिहः । लिट्सु - लिट्त्सु ॥
(सुबोधिनी ) - हो डः ॥ धातोर्हस्य ढः स्यात् झसे पदान्ते च ॥ नाम्नो हस्य ढः स्याद्रसे पदान्ते च । धातोर्यथा । लेक्ष्यति । अलेट् । 'लिह आस्वादने' क्विप् । सौ परत्वात् ढत्वे सिलोपः । जबत्वचपत्वे । लिट्-लिड् । सुपि ढस्य चपत्वे कृते नात्सस्य वेति । धुटः चपत्वेन ततः शसे चपस्य द्वितीयो वेति तस्य थो न । कुक्टुक्वर्जितस्येत्युक्तत्वात् । ष्टुत्वं तु न शङ्खयमेव ' टोरन्यात् ' ' सुपो न' इति च
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |