Page Text
________________
[ हसान्तपुंल्लिंगाः ] टीकाद्वयोपेता।
(१२३) (वसां रसे ) वसुलंसुध्वंसुसुअनडुहां दत्वं भवति रसे पदान्ते च ॥ अनडुद्भयाम् । अनडुत्सु ॥ __ (सुबोधिनी)-वसां रसे । बहुवचनमाद्यर्थम् । वसु चात्र प्रत्ययो गृह्यते न धातुाख्यानात् । उत्सृष्टानुबन्धत्वेन वसुक्वस्वोः सामान्यग्रहणम्। सौ स इत्यतःस इत्यनुवर्त्य षष्ठयन्तं व्याख्येयम् । तच्च वसोविशेषणं न स्रसादेरव्यभिचारात् । नाप्यनड्डहोऽसंभवात् । सान्तवस्वन्तस्य ख्रसादेश्च नाम्नोऽनडुहशब्दस्य च दः स्यात्॥ सान्तति किम् । विद्वान् ॥ नाम्न इति किम् । स्रस्तम् । ध्वस्तम् । खसे चपा इति तः। अनडुत्सु ॥
( तत्त्वदी०)-वसां रस इति ॥ बहुवचनमाद्यर्थ लक्ष्यदर्शनात् । ग्रन्थान्तरसंवादाच्च । वसुरत्र प्रत्यय एव न धातुः साहचर्यस्य सर्वत्र नियामकत्वात् । सौ स इत्यतः स इत्यनुवये तच्च वसोर्विशेषणं कार्य नान्येषामभिचारासंभवात्। तेन सान्तवस्वन्तस्येति व्याख्येयमतो विद्वानित्यत्र न दत्वम् । नाम्नोऽधिकारात्स्रस्तमित्यादौ न । स्मीत्यधिकारेऽपि स्यादिनिरासाय रसग्रहणम् । तेन विद्वद्रूप इत्यादिसिद्धिः । रत्वबाधनार्थमनडुहो रस इत्येव न सूत्रितम् । विद्व. द्यामित्यत्र झबे जबा इत्यनेन स्थानसाम्याइत्वम् । विद्वस्वित्यत्र खसे चपा इति तः । सदि. त्यत्र 'वाऽवसाने' इति तदौ । एवं स्थितेऽपि सकारे रूपासिद्धर्वसादिग्रहणम् । तत्र परत्वाप्रतिपदोक्तत्वाच्च स्रोर्विसर्ग इत्यनेन बाधनात् । अन्यथा विसर्जनीयस्य स इति सूत्रवैयर्थ्यप्रसङ्गात् ॥ वसां किम् । हरिभ्याम् ॥ रसे किम् । स्रसौ ॥ पदान्ते किम् । विदुष्मान् ॥
(दादेर्घः) आयोचारणे दादेहकारस्य घत्वं भवति धातोझसे नानश्च रसे पदान्ते च ॥
( सुबोधिनी)-दादेर्घः ॥ द् आदिर्यस्य स दादिस्तस्य दादेः । अत्र धातुग्रह णयमनुवर्त्य तत्रैकमाद्योच्चारणप्रतिपत्त्यर्थम्। आयोच्चारणे दादेर्धातोर्हस्य घः स्यात् झसे पदान्ते च । दादेर्नाम्नश्च हस्य घो रसे पदान्ते च ॥ ढस्यापवादोऽयम् ॥ धातो यथा । दोग्धि । अधेोकू ॥ आद्योच्चारणे किम् । अधोगित्यत्र यथा स्यात् ॥ दाम लिहमात्मन इच्छतीति दामलिह्यति । नाम्नो य इति यप्रत्ययः। ततः क्विपि दामलिट् अत्र मा भूदिति ॥ ___ ( तत्त्वदी० )-दादेर्घ इति ॥ द् आदिर्यस्य स दादिस्तस्य धातोइस इति । तेन द्रुह्या दित्यत्र न । ननु अधोक् दामलिहमिच्छन् दामलिडित्यत्राव्याप्त्यतिव्याप्ती इति चेत्सत्यम् । धातु ग्रहणद्वयमत्रानुवर्तते । एकमायुच्चारणलाभार्थम् । तेनाद्युच्चारणे दादित्वादधोगित्यत्र घत्वम् तत्र स्वभावान्न घत्वम् । कखगानामन्यतमस्तु दोग्ध्रीत्यसिद्धेर्न कृतः॥
(आदिजबानां झभान्तस्य झभाश्च स्ध्वोः) धातोझभान्तस्याव यवस्यादौ वर्तमानानां जबानां झभा भवन्ति सकारे ध्वशब्दे नाम्नश्च र
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |