Page Text
________________
(११६) सिद्धान्तचन्द्रिका। [स्वरान्तनपुंसकलिंगाः]
(तत्त्वदी० )-सेरमादेशे इति ॥ यो यमाश्रित्योत्पद्यते स तं प्रति सन्निपातः । सन्निपातलक्षणो विधिरनिमित्तं तद्विघातस्य' ॥
(नसम्महतोऽधौ दीर्घःशौ च) सन्तस्यापशब्दस्य महच्छब्दस्य च दीर्घो भवति पञ्चस्वधिषु शौ च ॥ अजरांसि । अमि लुकोऽपवादमम्भावं बाधित्वा परत्वाज्जरस् । ततः सन्निपातपरिभाषया न लुक् । अजरसम्, अजरसी-अजरे, अजरांसि- अजराणि । शेषं निर्जरवत् ॥ हृदयोदकास्यमांसानाम् हृद् उदन आसन् मांस् । हन्दि । हृदा । हृद्भ्याम् ॥ उदानि । उदा । उदायाम् । आसानि । आना। आसन्याम् ॥ मांसि । मांसा । मान्न्याम् ॥
(सुबोधिनी)-सम्महतोऽधौ दीर्घः शो च॥न्स् च अपू च महच्च एषां समाहारो सम्महत् तस्य सम्महतः। 'जमे ञमा वा' इत्यनेन पस्य मादेशं कृत्वा अपू शब्दोऽत्र निर्दिश्यते । अधिकाराल्लब्धस्य नानो विशेषणमिदम् । विशेषणेन च तदन्तविधिरिति तदन्तस्यापि दीर्घो भवतीत्यर्थः ॥ अधाविति छेदो न तु धाविति । पञ्चस्वित्यनुवर्तते । तद्विशेषणं चेदम् । अत्र पूर्ववत् ई इत्यनुवर्तते । चकारोऽस्त्येव । तेन स्वपी इत्यादौ ईति नेत्यर्थः ॥ अत्राम्महत्साहचर्यादधातोरेव न्स् गृह्यते । तेन सुहिन इत्यादौ न दीर्थों धातुत्वात् । सन्तत्वादीघे अजरांसि। नोपधाया इति दीर्धे अजराणि । अजर अमित्यत्र नपुंसकात्स्यमोटुंगित्यस्यापवादमतोऽमित्यम्भावं बाधित्वा परत्वाजरस् । ततो यो यमाश्रित्योत्पद्यते स तं प्रति सन्निपातः । सन्निपातलक्षणो विधिरनिमित्तं तद्विघातस्येति परिभाषया नामोलुक्।अजरसम्-अजरम् ।। पाददन्तेत्यनेन हृद् उदन् आसन् मांस आदेशाः । 'अल्लोपः स्वरे' इत्यकारलोपे उगा। नानो नो लोपशिति नलोपे उदभ्याम् । संयोगान्तस्यति सलोपे मान्भ्यामिति ॥
(तत्त्वदी०)-सम्महतोऽधौ दीर्घः शौ चेति ॥ स च अप् च महच्च एतेषां समाहारः सम्महत् तस्य । पस्य अमे जमा वेति मः। अत्राधाविति छेदः। तच्च पञ्चस्वित्यनुवृत्तस्य विशेषणम् । तेन धिवार्जितेषु पञ्चस्वित्यर्थः । केवलस्य न्सोऽसंभवात्तदन्तस्य ग्रहः । अत्र नोपधाया इत्यत उपधामात्रमपकृष्य तच्च पूर्वमात्रोपलक्षकं पारिभाषिकार्थस्येहासंभवात् । एवं स्थिते दीर्घग्रहणस्य सामर्थ्यकल्पनादिकमनर्थकमित्युपेक्षितम् ॥ शसः पञ्चस्वनन्तर्भावात् शाविति ॥ स्वपीत्यत्र तु न दीर्घः वेति ईकारं चानुवर्त्यवाकारस्य निषेधार्थत्वं परिकल्पनीयम् इतिव्याख्यानात्।
(नपुंसकस्य द्वस्वः) नपुंसकस्य ह्रस्वो भवति॥श्रीपम् ॥ कुलवत् ॥ (सुबोधिनी)-नपुंसकस्य हस्वः ॥ अत्र हस्वश्रुत्या स्वरस्येत्युपस्थितम् । तच्च नपुंसकस्य विशेषणम् । नाम्न इत्यनुवृत्तमधिकारात् । तत्र स्वरान्तस्य नपुंसकस्य
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |