Page Text
________________
[ स्वरान्तस्त्रीलिंगाः] टीकाद्वयोपेता।
(१११) इयुवन्तादामो नुड वा । स्त्रियास्तु नित्यम् । स्त्रियामियुत्स्थानिभ्यामिवर्गोवर्णाभ्यां परस्यामो नुड् वा स्यात्॥स्त्रीशब्दात्परस्यामो नित्यमेव नुट्॥ धीःप्रज्ञा शेमुषी मतिः' इत्यमरः॥हीर्लज्जा ॥ 'भूर्भूमिरचलाउनन्ता'इत्यमरः॥भ्रमतीति भ्रमेरिति भ्रमतेईप्रत्ययः । डित्त्वाहिलोपः। नेत्रयोरुपरि रोमपद्धतिर्धः ॥ पदान्तरं विनापि स्त्रियां वर्तमानत्वं नित्यस्त्रीत्वमिति वदतां वृत्तिकारादीनां मते प्रधीशब्दवद्रपम् । अमि शसि च प्रध्यम्, प्रध्यः इति विशेषः। धातुत्वात् स्वौ वेति स्वरे यत्वम् । लिङ्गान्तरानमिधायकत्वं नित्यस्त्रीत्वामिति वदतः कैयटस्य मते, प्रकष्टा धीर्यस्याः सा प्रकर्षण ध्यायतीति वा विग्रहे प्रधीशब्दस्य पुंवद्रपम्॥अयं मतभेदः । प्रकृष्टा धीरिति विग्रहण तत्पुरुषतु मतद्वयेपि लक्ष्मीवत्प्रधीशब्दस्य स्याद्रूपम् । सुष्ठु धीर्यस्याः सा सुष्टु ध्यायति वेति विग्रहे वृत्तिकारमत सुधीशब्दस्य श्रीशब्दवद्रपम् । कैयटमते तु नित्यस्त्रीत्वाभावात्पुंवद्रपम् । सुष्टु धीरिति विग्रहेण तत्पुरुषे तु मतद्वयेपि श्रीवदेव बुद्धिवाचकधीशब्दस्य नित्यस्त्रीत्वात् ॥ ग्रामणीशब्दः पुंवत् । नामनयनस्योत्सर्गतः पुंधर्मतया पदान्तरं विना स्त्रियामप्रवृत्तेः।एवं खलप्वादेरपि पुंधर्मत्वमौत्सर्गिकं बोध्यम् ॥
(तत्त्वदी० )-वेयुव इति ॥ इय् च उव् चानयोः समाहारः इयुव् तस्मात् इयुवः । अत्र य्वोरित्यनुवर्तते तयोरभेदस्य बाधितत्वादियुवस्थानिनो वोरित्यर्थों लभ्यते । विकल्पश्चायं व्यवस्थितः । तेन स्त्रियां नित्यम् । आमो नुड्डा स्त्रियां नित्यमित्येव सर्व लब्धम् ॥ लक्ष्मीवदिति । पदान्तरं विना स्त्रियां वर्तमानत्वं नित्यस्त्रीत्वमिति वदतां वृत्तिकारादीनां मते प्रधीशब्दस्य तथात्वादिति भावः ॥केषांचिदिति ॥ लिङ्गान्तरानभिधायित्वं नित्यस्त्रीत्वमिति वदतां कैयटादीनां मते इत्यर्थः ॥ ग्रामणीरिति ॥ ग्रामनयनस्योत्सर्गतः पुंधर्मतया पदान्तरं विना स्त्रियामप्रवृत्तः ॥ एवं खलपवनादेरपि पुंधर्मस्वमौत्सर्गिक बोध्यम् ॥
(व्रण ईए) नकारान्ताहकारान्तादणन्ताच्च स्त्रियामीप् प्रत्ययो भवति ।। क्राष्ट्री । क्रोष्ट्रयो नदीवत् ॥ वधूजम्ब्वादयो नदीवत् ॥ पुर्नभूः। य्चो वा । पुनाौं । हे पुनर्भु । पुनार्वा । पुनर्भृणाम् । पुनाम् । 'भक्यां पुनर्नवायां स्वः वर्षाभर्ददुरे पुमान् ।' हे वर्षाभु । वर्षात्यौ । स्वयंभूः पुंवत् ॥ (सुबोधिनी -व्रण ईप् ॥ न च आ च अणू च एषां समाहारो व्रण तस्मान्त्रणः। अणित प्रत्ययो न तु विवन्तोऽणिति गृह्यत प्रत्ययाप्रत्यययोरिति न्यायात् । अस्य व्याख्यानं स्व त्यय द्रष्टव्यम् ॥ क्रोष्टुशब्दस्य पुसि पञ्चस्वधिषु स्त्रियां वेति तृवद्भावः । क्रोष्ट्री ॥ धादित हस्वः । हे पुनर्भु । स्त्रियां योरिति डेराम् । पुनर्वाम् । कैयटमते भेकजागी नित्यस्त्रीत्वाभावात् हे वर्षाभूः। वृत्तिकारमते तु हे वर्षाभु । पुननवानां तु हे वर्षाशु । उक्तं च । शेक्यां पुनर्नवायां स्त्री वर्षाभूर्द१रे पुमान्' इति
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |