Page Text
________________
( ११०
सिद्धान्तचन्द्रिका |
[ स्वरान्त स्त्रीलिंगा: ]
पुनः क्लीवे 'नामिनः स्वरे' इवि नुगागमेन स्त्रीशब्दस्येय् वाध्यते ॥ ओसीत्यादि ॥ स्त्रियाः स्त्रीशब्दस्य पुंस्युपसर्जने विद्यमानस्य ओसादिषु चतुष्वैव परेषु स्त्रीभ्रुवोरितीयादेशो भवति । यथा ओसि औकारप्रत्यये च परतः इय् नित्यम् । तु पुनरम्शसोः परतो विकल्पेनेय्। अन्यस्मिन् प्रत्यये इय् न । एओनाभावौत्वनुभिः पूर्वोक्तैर्वाधितत्वादित्यर्थः ॥ क्लीवे तु नुम् । ईमावितीत्वम् । अतित्रिणी । जइशसोरिति शिः । नोपधाया इति दीर्घः अतिस्त्रीणि । टादिस्वरे तु टादावुक्तपुंस्कमिति वक्ष्यमाणेन पुंवद्भावपक्षे हरिद्रपम्॥ स्त्रियमतिक्रान्ता या स्त्री सा अतिस्त्रिः। शसि स्त्रीत्वात् सो नः पुंस इति न नत्वम् । अतिस्त्रीः स्वरादिविभक्तौ स्त्रीभ्रुवोरितीय् ङिद्वचनेषु इदुद्ध्यामिति वाट् । अतिस्त्रियै । ङितीत्येत्वपक्षे अतिस्त्रये । आमि नुट् अतिस्त्रीणाम् । ङौं स्त्रियां योरित्याम् अतिस्त्रियाम्। पक्षे डेरौ डिदित्यत्वे अतिस्त्रौ । क्विपि वचिप्रच्छयायतस्तुकटप्रुजुश्रीणामिति क्विपि दीर्घः । अनीबन्तत्वान्न सिलोपः । श्रीः ॥ य्वोर्धातोरितीय। श्रियो । इयुवस्थानिवजितयोरित्युक्तत्वात् धाविति ह्रस्वो न । हे श्रीः ।
1
(तत्त्वदी ० ) - वाम्शसीति ॥ वा अम्शसीति च्छेदः । क्वचिदेकदेशोऽप्यनुवर्तते इति स्त्रीशब्देस्यैवानुवृत्तिरित्यभिप्रेत्याह- स्त्रीशब्दस्येति ॥ वार्तिकमिदं लेखकैर्भ्रमात् सूत्ररीत्या लिखितमिति केचित् । स्थानसादृश्यात् एरिय् ओरुव् ॥ एओनाभावेति ॥ एओइत्यनेन एओविधायकं सूत्रं गृह्यते ॥ तथा च 'एओ जसि' इति सूत्रं गृह्यते ॥ इयादेशस्त्विति । स्वरादौ य इयादेशो विहितः उपसर्जनत्वे पुंसि विद्यमानस्य स्त्रीशब्दस्य स्यादिषु चतुर्ध्वेव न त्वन्यत्र । एओनाभावादिभिः पूर्वोक्तैर्बाधितत्वादित्यर्थः ॥
( वेयुवः ॥ ) इयुवन्तात् ङितामड् वा स्त्रीं विना ॥ श्रिये - श्रिये । श्रियाः- श्रियः । इयुवन्तादामो नुड् वा । स्त्रियास्तु नित्यम् । श्रीणाम् - श्रियाम् । श्रियि - श्रियाम् ॥ एवं ह्रीधीप्रभृतयः । एवं भूभ्रप्रभृतयः ॥ प्रधीशब्दस्य तु लक्ष्मीशब्दवद्रूपम् । केषांचिन्मते तु पुंवत् । प्रकृष्टा धीरिति विग्रहे तु लक्ष्मीवत् । अमि शनिच प्रध्यम् । प्रध्यः । सुष्ठु धीर्यस्याः सुष्ठु ध्यायति वेति विग्रहे सुधीः श्रीवत् । केषांचिन्मतेतु पुंवत् सुष्ठु धीरिति विग्रहे तु श्रीवदेव || मणीः पुंवत् ॥ एवं खलप्वादिः ॥
( सुबोधिनी ० ) - वेयुवः ॥ ङिन्तामडित्यनेन नित्यं प्राप्त विकल्पोऽयम् । स च व्यवस्थितः । तेन स्त्रियां नित्यमेवाद् । इयू च उब् चानयोः समाहारः इयुक् तस्मादियुवः । वोरित्यनुवर्तते । स्त्रियामियुवस्थानिभ्यमिवर्णोवर्णाभ्यां परेषां ङितामडू वा स्यात् ॥ स्त्रियामिति किम् । सुधिये । स्वयंभुवः । इयुव इति किम् । मध्यै । वर्षाभ्यै ।
1
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |