Page Text
________________
(१०८)
सिद्धान्तचन्द्रिका। [स्वरान्तस्त्रीलिंगाः] नुम् । ईमावितीत्वम् । प्रियतिसृणी। नोपधाया इति दीर्घः । प्रियतिसृणि ॥ तृतीयादिषु वक्ष्यमाणेन टादावित्यनेन पुंवद्भावविकल्पात् पर्यायेण नुमरत्वे । प्रियतिस्राप्रियतिसृणा । प्रियतिरे-प्रियतिसृणे । प्रियतिस्रः-प्रियतिसणः। आमि रत्वं बाधि त्वा परत्वान्नुम् प्राप्तः । तं च बाधित्वा विप्रतिषेधे परमिति नुट् । प्रियतिसृणाम् । वृणामिति वा गुणः । हे प्रियतिसः । हे प्रियतिस् । द्विशब्दस्य त्यदादेरित्यकारे कृते सन्निपातपरिभाषाया आनित्यत्वादावत इत्याप् ॥ इतीदन्ताः ॥ नदादेरितीपू । नदी । धौ ह्रस्व इति ह्रस्वे हे नदि ॥ प्रातिपदिकग्रहणे लिंगविशिष्टस्यापि ग्रहणमिति से ऽधेरिति डावे ऐ सख्युरित्यत्वे च प्राप्ते विभक्तौ लिंगविशिष्टाग्रहणामिति न। सखी। लक्षेर्मुट चेति ईप्रत्ययः।लक्ष्मीः केचिदिह कृदिकारादिति पाक्षिकमीपमिच्छन्ति । तन्मते पक्षे सिलोपः स्यादेव । वातप्रमी श्री लक्ष्मीति पक्षे ड्यन्ताः सुसाधवः' इति रक्षितः । 'लक्ष्मीर्लक्ष्मी हरिप्रिया' इति द्विरूपकोशश्च ॥ अवी रजस्वला स्त्री। तन्त्रीवर्वीणा। स्तरीधूमः। स्तरीडॉ। स्त्यायते डिति इट्प्रत्यये 'यवयोर्वसे इति यलोपः। वित इतीप् । स्त्यायेते अस्यां शुक्रशोणिते इति स्त्री ॥
(तत्त्वदी०)-स्त्रियामिति त्रिचतुरोविशेषणादिति ॥ श्रुतत्वात् तयोरिति भावः । नामविशेषणं नेति बोध्यम् । तद्विशेषणे तु विपरीतं स्यात् । अत्रेदं तत्वम् । जहत्स्वार्थैव वृत्तिरिहाभिमता लक्ष्यानुरोधात् । तेन नाम्नः स्त्रियामिति सम्यगेव । त्रिशब्दस्य पुनपुंसकवाचित्वं तु भूतपूर्वगत्या । अजहत्स्वार्था वृत्तिरिति पक्षे तु स्त्रीनिष्ठसंख्यासमर्पकयोस्त्रिचतुरोरिति विवक्षितोऽर्थः । ननु स्त्रियां प्रियतिसेति कथम् । ऋकारान्तत्वादीपः प्रवृत्तरिति चेत्सत्यं सन्निपातपरिभाषाविरोधात् ॥ विभक्त्यानन्तर्येण प्रवृत्ते आदेशे स न विहितः ॥ विभक्तौ किम् । तिस्रो भार्या अस्येति त्रिभार्य इत्यादौ न । लुकि न तन्निमित्तमिति प्रत्ययलक्षणनिषेधात् ॥ स्त्रियां किम् । त्रयः ॥ तिस्र इत्यत्र षत्वं तु षः सः कृतस्येति व्याख्याने सस्य कृतत्वाभावान्न । अत एव संधिसंपदन्धिश्चति द्विवचनादेशे तुप्रकृतेऽपि न षत्वम्।देवेषु एधिष्यते इत्यादौ तु चतुर्यु भविष्यतीत्यादिनिर्देशात् प्रत्ययावयवस्य षत्वं भवतीति ज्ञापकात् । व्यधिकरणषष्ठीपक्षे तु प्रत्ययावयवस्य भवत्येव । आदेशावयवस्य तु तिसृ इति निर्देशादेव न। अन्यथा तिष चतसृ इत्येव ब्रूयात् । सैषादिति निर्देशेन सकारमात्रादेशस्य षत्वं भवतीति ज्ञापितम् ॥ दूरत्व इति ॥ स्यादिसन्निपातकृतमपि त्यदायत्वमापो निमित्तम् । सन्निपातपरिभाषाया अनित्यत्वात् ॥
(स्त्रीभ्रुवोः) स्त्रीशब्दस्य भ्रूशब्दस्य चेयुवौ भवतः स्यादौ स्वरे परे॥ स्त्रियौ, स्त्रियः। हे स्त्रि॥
(सुबोधिनी )-स्त्रीभ्रुवोः ॥ अप्राप्ते विधिरयम् । यत्ववत्वयोरपवादः । एत
१ नौका' इति हेमचन्द्रः।
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |