Page Text
________________
[ स्वरान्त स्त्रीलिंगाः ]
टीकाद्वयोपेता ।
( १०७ )
,
तदैतौ स्तः । प्रियास्तिस्रो यस्य स प्रियतिसा, प्रियतिस्रौ प्रियतिस्रः । हे प्रियतिसः । नाम्शसोरल्लोपः । प्रियतिस्रम् । प्रियास्तिस्रो यस्य कुलस्य तत् कुलं प्रियत्रि || प्रियतिसृणी, प्रियतिसृणि ॥ वृणां नपुंसके धौ गुणो वा । हे प्रियतिसः - हे प्रियतिसृ । टादौ स्वरे टादाविति पुंवत् । नामिनः स्वरे । प्रियतिसृणा - प्रियतिस्त्रा । रत्वे सत्याप् । द्वे । द्वे । द्वाभ्याम् । द्वाभ्याम् । द्वाभ्याम् । द्वयोः । द्वयोः ॥ हसे पः सेर्लोपः । नदी, नयौ, नयः । हे नदि । नदीम्, नयौ, नदीः । नद्या । ङितामट् । नयै । नयाः । नदीनाम् । नद्याम् ॥ एवं ब्राह्मणीसखीकुमारी - गौर्यादयः || लक्ष्मीः | अनीबन्तत्वान्न सिलोपः । धौ ह्रस्वः । हे लक्ष्मि । शेषं नदीवत् ॥ एवमवीतन्त्रीतरी प्रभृतयः ॥ ईबन्तत्वात्सिलोपः स्त्री ॥
( सुबोधिनी ) - न तिसृचतस्त्रोर्नामि दीर्घः ॥ एतयोर्दीर्घो न स्यान्नामि ॥ आमि तु नुटु । तिसृणाम् । श्रुतत्वात् त्रिचतुरोरित्यस्यैव स्त्रियामिति विशेषणं नानुवृत्तस्य नाम्नः । प्रियास्त्रयः पुरुषाः प्रियाणि त्रीणि कुलानि वा यस्याः सा प्रियत्रिः । तस्य बुद्धिवद्रूपम् । समासस्य रुयर्थाभिधायकत्वेऽपि त्रिचतुरोःरुयर्थाभिधायकत्वाभवात् । आमि तु 'त्रेरयङ्' इत्ययङ् । प्रियत्रयाणामिति विशेषः । यदा स्त्रियां मुख्यौ लिङ्गान्तरे गौणी तदेतौ स्तः । यदा विग्रहे त्रिचतुरशब्दौ रुपयेवाचको मुख्यौ । तिसृचतसृरूपावित्यर्थः । यस्य यस्याः वेत्यादिसमासार्थरूपे लिङ्गान्तरे तु तौ गौणौ स्तः । तदा त्रिचतुरोस्तिसृ चतसृ इत्येतौ भवतः । यथा प्रियाः तिस्रो यस्य पुंसः स इत्यत्र प्रिया जस् त्रि जम् इति स्थिते 'अन्तरंगाना विधीन् बहिरंगो लुकू बाधते' इत्यकृत्वैव तिस्रादेशं सिपो लुकि कृते समासात्स्यादिविभक्तिस्तस्यां परतस्तिस्रादेशः । पुंवद्वेति प्रियाशब्दस्य पुंवद्भावः । सेरेत्यात्वम् । प्रियतिसतेि । यद्यपीह जहत्स्वार्थावृत्तिपक्षे त्रिशब्दस्य निरर्थकत्वेन स्त्रीवाचित्वं दुर्लभं तथापि भूतपूर्वगत्या स्त्रियां वृत्तिर्बोध्या । उत्तरपदार्थप्रधानस्तत्पुरुष इत्यादिसिद्धान्तस्यैवमेव निर्वाह्यत्वात् । अजहत्स्वाथावृत्तिपक्षे तु स्त्रीनिष्ठसंख्यासमर्पकयोस्त्रिचतुरोोरीत विवक्षितोऽर्थः । प्रियतिस्रौ, प्रियतिस्रः । प्रियतिस्रम्, प्रियतिस्रौ, प्रियतिस्रः । प्रियतित्रा, प्रियतिसृभ्याम्, प्रियतिसृभिः। प्रियति । प्रियतिस्रः, प्रियतिस्रोः, प्रियतिसृणाम् । प्रियतिखि, प्रियतेिस्रोः प्रियतिसृषु । हे प्रियतिसः ॥ प्रियाः तिस्रो यस्य कुलस्येत्यत्र स्यमोलुका लुप्तत्वेन प्रत्ययलक्षणाभावान्न तिस्रादेशः। प्रिया । लुकेि न तन्निमित्तमित्यस्यानित्यत्वात्पक्षे प्रियतिसृ । एतद्रूपद्वयं कैटेन स्वीकृतम् । इदमोऽयं पुंसीत्यनेनानित्यत्वं ज्ञापितम् । नामिनः स्वरे' इति
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |