Page Text
________________
(१०६)
सिद्धान्तचन्द्रिका। . [स्वरान्तस्त्रीलिंगाः ] औकारे टिलोपे च इकारान्तत्वाभावात् । परत्वादटा बाधादामि कृते नुडभावः । वेयुव इत्यत्र ह्रस्वानुवृत्तेईस्वाद्वेति सिद्धेऽपि मात्रे इत्यादौ ह्रस्वत्वाविशेषेणातिव्याप्तिवारणायेदं सूत्रमिति वृद्धाः । तपरत्वमपि नित्यविकल्पयोर्व्यवस्थार्थम् । अन्यथा उभयोर्विकल्पो नित्यो वा स्यात् । दीर्घस्य विकल्पः हस्वस्यैव नित्य इति विपर्ययो वा स्यादिति ॥ स्त्रियामिति किम् । सख्ये॥ ङिनामितिकिम् मतिभ्याम् ॥ इदुद्भयामिति किम् । मात्रे ॥ तपरत्वं किम् । नद्यै ।। इदुद्भयामित्यस्यैव तन्त्राश्रयणात् इदुद्भयां ङितामना । अटि सति डेरामिति । एतेनाटि सति अटो डिद्विभक्तित्वेन डेरिदुदन्तात्परत्वानपायादौत्वं स्यादित्यादिकमपास्तन् । अडामोः सहैव प्रवृत्तत्वात् ॥
(त्रिचतुरोः स्त्रियां तिसृचतसृवत् ) स्त्रियां वर्तमानयोस्त्रिचतुरशब्दयोस्तिमृ चतसृ इत्येतावादशौ भवतो विभक्तौ । ऋकारश्च कारवत् । ततोऽरारुकारा न भवन्ति । सेरा धेरर् तु भवति ॥ तिस्रः । तिस्रः। तिसृभिः । तिमृत्यः । तिसृश्यः ॥
(सुबोधिनी )-त्रिचतुरोः स्त्रियां तिसृचतमृवत् ॥त्यदादेरित्यतः स्यादावनकृष्यते । स्यर्थवाचकयोरेतयोरेतावादेशौ स्तो विभक्तौ । रा ऋकारेण तुल्यम् ऋवदिति वाक्यान्तरम् । ऋ ऋवदिति पदच्छेदः । बोरित्यतः स्वरे इत्यनुवर्तते । स्वरे परे तिसृचतसृशब्दयोः ऋकार ऋकारकार्य लभते तच्च रत्वम् । तेन पञ्चसु इति डाविति चार स्तुरारित्यार् ऋतो ङ उरित्युकारः एते विधयो न । अम्शसोरल्लोपोऽपि न । सेरेत्यात्वम् । धेररित्यर् तु भवत्येव । स्वरपरत्वाभावात् ॥ तिस इत्यत्र किलादिति षत्वाभावप्रदर्शनेनादेशावयवे षत्वं नेति ज्ञापितम् । सैषादिति षत्वनिदैशेन समात्रादेशस्य पत्वं भवतीति ज्ञापितं च ।। विभक्तौ किम् । तिस्रः प्रिया यस्य स त्रिप्रियः इत्यत्र तु न । लुकि न तन्निमित्तभित्युक्तत्वात् ॥ स्त्रियां किम् । त्रयः । चत्वारः॥
(तत्त्वदी०)-त्रिचतुरोः स्त्रियां तिमृचतसृवदिति ॥ अत्र त्यदादेरित्यतः त्यादावित्यनुकृष्यते । स्यर्थवाचकत्रिचतुरन्तनाम्नस्तिमृचतसृ आदेशावित्यर्थः ॥ अनेकाक्षरत्वात्संपूर्णस्य प्राप्तौ निर्दिश्यमानस्यादेशा भवन्तीति त्रिचतुरोरेव केवलयोस्तु व्यपदेशिवद्भावात् ॥ ऋकारश्चेति ॥ अत्र य्वोरित्यतः स्वरे इत्यनुवर्त्य वाक्यभेदेन व्याख्ययम् । तेन ऋकारः स्वरे ऋवद्भवतीत्यर्थः॥ रा तुल्यम् ऋवत् अतोऽरारुकाराणां स्वरकार्यत्वादभावः। सेरा धेरर् हसकार्यत्वात्प्रवृत्तिरिति भावः ॥
(न तिसृचतस्रो मि दीर्घः ) तिसृणाम् । स्त्रियामिति त्रिचतुरोविशेषणान्नेह । प्रियास्त्रयः प्रियाणि त्रीणि वा यस्याः सा प्रियत्रिः । बुद्धिवत् । आमि प्रियत्रयाणाम् । यदा स्त्रियां मुख्या लिंगान्तरे गौणौ
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |