Page Text
________________
[ स्वरान्तपुंलिंगाः] टीकाद्वयोपेता।
(९७) विति प्रतिषिद्धः। दवदत्तस्य हन्तरि हते न हि देवदत्तो जीवतीति न्यायेनारि निषिद्धेऽप्यर न स्यात् । सूत्रारम्भे तु धेररिति टिलोपे च सिद्धम् ह कर्तरिति । यदि त्वपवादे पुनरुत्सर्गस्य प्रवृत्तिरिति न्याय आश्रीयते यथा वासिष्ठ इत्यादौ तदद सूत्रं व्यर्थमित्याहुः ॥ ... (ऋतो ङ उः ) पितुः॥
(ङ) ऋकारस्यार भवति ङौ परे ॥ पितरि ॥ एवं जामातृधात्रादयः॥
(सुबाधिना)-डी ॥ नाम्न ऋतोऽर स्यात् डौ परे ॥ ङौ किम् । पित्रे । नयतेडिच्चेति ऋप्रत्ययान्तो नृशब्दः । ना, नगै, नरः ॥
(तत्त्वदी०)-डाविति ॥ अत्र डिदिति निवृत्तं डिस्कार्यस्यासंभवात्। ऋत इत्यनुवृत्त पञ्चम्यन्तमर्थवशाषष्ठया विपरिणम्यते । अत्रापि कर्तरीति निर्देशान्निर्दिश्यमानस्यैव ग्रहणम् । न तु तदन्तस्य । डिपरत्वमप्यत एव । तेन ग्रन्थकृतीत्यादौ नातिप्रसंगः । ऋतः किम् । वातप्रमी ॥ तपरः किम् । क्रि॥
(नुर्वा नामि दीर्घः) नृणाम्-नृणाम् । शेषं पितृवत्॥ (सुबोधिनी )-तुर्वा नामि दीर्घः ॥ नृशब्दस्य वा दीर्घो भवति नामि परे ॥
(स्तुरार् ) सकारतृप्रत्ययसम्बन्धिनः कारस्यार् भवति पञ्चसु ॥ कर्ता, कर्तारौ, कर्तारः । हे कर्तः । कर्तारम्, कर्तारौ, कर्तृन् ॥
( सुबोधिनी)-स्तुरार् ॥ स् च ता चानयोः समाहारस्तु तस्य स्तुः । स्तोरितिवद्धोध्यम् । सकारसहितस्ता तस्य स्तुरिति वा । सकारात् परस्य तृप्रत्ययावयवस्य च ऋत आर् स्यात् पञ्चसु ॥ कर्तृ सि इत्यत्र आग्पक्षया सेरेत्यस्यैव प्रथम. प्रवर्तनस्यौचित्यं नित्यत्वात् । ततष्टि लोपः । वस्तुतः पूर्वमारि कृते तु वर्णमात्रविधौ यदादेश इत्यस्याभावात् 'सेरा' इत्यात्वं न स्यादिति आत्वमेव पूर्व विधयमिति । स्तुरिति किम् । ना, नरौ, नरः॥
(तत्त्वदी०)-स्तुरारिति ॥ स च तृ च स्तृ तस्य स्तुः। स्रोरिति केचित् । सात्परत्वं तृशब्दस्यावयवत्वमृकारे बोध्यम् । न तु संयोगसमवायौ ऋकारस्य वर्णत्वेन शब्दत्वात् संयोगसमवाययोरभावात् ज्ञब्दस्य गुणत्वेन संयोगाभावः तस्य द्रव्यमात्रधर्मत्वात् । शब्दस्याकाशमात्रसमवेतत्वेन समवायाभावश्च ॥ ननु तृ इत्युक्त तृणो न ग्रहणं निरनुबन्धकग्रहणे न सानुबन्धकस्येति न्यायात् इति चेन्न परिभाषाया अनित्यत्वात् । प्रभातृशब्दस्यैव तृशब्दस्य ग्रहण व्याख्यानात् । लक्ष्यानुरोधो व्याकरणान्तं चात्र मूलम् । नप्त्रादीनां मातृपित्रादीनां तु नेति व्याख्यायां व्याख्यानमेव शरणम् । उभयेषामपि व्युत्पत्त्यव्युत्पत्तिपक्षयोः समत्वात् ॥
(उद्गातृनप्तनेष्टुत्वष्टक्षत्तहोतृपोतृप्रशास्तृणां च) उद्गाता । नप्ता ।
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |