Page Text
________________
[ स्वरान्तपुंल्लिंगाः] टीकाद्वयोपेता।
(९१) रामादेशो भवति ॥ बहुश्रेयस्याम् ॥ अनीबन्तत्वान्न सिलोपः । अतिलक्ष्मीः। धौ ह्रस्वः । हे अतिलक्ष्मि । शेष बहुश्रेयसीवत् । सुश्रीः ॥
(सुबोधिनी)-स्त्रियां योः ॥ इश्च उश्चानयोः समाहारो युस्तस्मात् योः। समाहारे नपुंसकत्वस्यानित्यत्वात्पुंलिङ्गनिर्देशः। आगमशास्त्रस्यानित्यत्वादा न नुम् । अथवा इना सहित उरिति युः । शाकपार्थिवादित्वान्मध्यमपदलोपः। स्त्रियामिवोवर्णान्तात्परस्य डेराम् स्यात् ॥ स्त्रियां किम् । वातप्रमी। हाद ॥ योरिति किम् । गवि । किंच अडागमाभावे आमोऽप्यभाव इति यद्वृत्तौ पठ्यते तस्यायमाशयः । तथा हि । मत्यां मतावित्यादिषु स्त्रियां योरित्यनेन नित्यमामि कृते इदुद्भयामित्यादिविकल्पेनाट् क्रियते । अडागमाभावे तु स्थानिवद्भावेनामो ङित्त्वात् डेरौ डिदित्यनेन औत्वटिलोपो भवतः । अट्पक्षे तु तेन व्यवधानादौत्वाभाव इति । तेनाडामोः सहैव प्रवृत्तिर्भवति ॥ बहुश्रेयसी ङि इत्यत्र डेरामादेशे कृते नुट् न परत्वेनाटा बाधनात् । बहुश्रेयस्याम् ॥ लक्षेमुटु चेत्यौणादिक ईप्रत्ययान्तो लक्ष्मीशब्दः । लक्ष्मीमतिक्रान्त इत्यतिलक्ष्मीः । 'अन्याथें' इति ह्रस्वो न स्त्रीप्रत्ययान्तत्वाभावात्। हसेप इति सेर्लोपोऽपि न ईपप्रत्ययान्तत्वाभावात् । सुष्टु श्रीर्यस्येति सुश्रीः । ईबन्तत्वाभावान्न सिलोपः॥
(तत्त्वदी०)-स्त्रियां योरिति ॥ इश्व उश्च एतयोः समाहारः युः तस्मात् योः। आगमजस्यानित्यत्वान्न नुम् ॥ स्त्रियां किम् । वातप्रमीः ॥ योरिति किम् । गवि ॥
( बोर्धातोरियुवौ स्वरे ) धातोरिवर्णोवर्णयोरियुवौ भवतः स्यादौ खरे परे ॥ सुश्रियः । एवं सुधीयवक़्यादयः ॥ सेनानीः ॥
(सुबोधिनी )-य्वोर्धातोरियुवा स्वरे ॥ यत्वाद्यपवादोऽयम् । इश्च उश्च यू तयोर्बोः। व्याख्यानतो विशेषप्रतिपत्तिनहि संदेहादलक्षणमिति परिभाषया वोरिति ह्रस्वयोरिह ग्रहणे सावादीर्घयोश्च ॥ नाम्नो धातोरिवर्णोवर्णयोरियुवौ भवतः स्पादौ स्वरे ॥ धातोः किम् । वातप्रम्यौ । हूतौ ॥ स्यादौ किम् । श्यर्थम् । भ्वर्थम् ॥ ननु सुश्रिये इत्यादौ वेयुव इत्यनेनाट् कथं न क्रियते । ईदूदन्तस्य ख्याख्यस्येत्युक्तत्वादिति चेन्न । इयुवोनिमित्तभूतयोरीदूतोगौंणे स्वीकार्य न वक्तव्यं स्त्रीशब्द विना॥सुष्टु धीर्यस्येति सुधीशब्दस्य च नेति निषेधात् य्वौ वेति न प्रवर्तते ॥ यवं क्रीणातीति यवक्रीः। क्विवन्तः ॥ सेनां नयतीति सेनानीः । क्विवन्तः ॥ __ (तत्त्वदी० )-य्वोर्धातोरियुवौ स्वरे इति ॥धातोः किम् । वातप्रम्यौ ॥ य्वोः किम् । विश्वपौ ॥ स्वरे किम् ॥ सुश्रीभ्याम् ॥ स्यादौ किम् श्यर्थम् । भ्वर्थम् ॥ अत्र इश्व उश्व एतयोः बोरिति व्याख्यानतो विशेषप्रतिपत्तिर्नहि संदेहादलक्षणमिति वचनादिवर्णोवर्णयोरिति व्याख्यास्यामः । अत्राहुः 'नामिनः स्वरे' इति तु स्वरग्रहणमच्चास्नामिति शसादिना
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |