Page Text
________________
(९०)
सिद्धान्तचन्द्रिका। [स्वरान्त(लिंगाः] स्कोराद्योरित्यनेन सलोपे अत्वसोः साविति दीर्वासिद्धेः। अथ परं नित्यं च लोपं बाधित्वा निरवकाशत्वादत्वसोरित्यस्यैव प्रवृत्तिरिति चेत् मैवम् । शक्नोतीति शक इत्यस्यासिद्धेः। संयोगान्तलोपं बाधित्वास्कोराद्योरिति कलोपप्राप्तेः। तस्माद्धसग्रहणम् । अथ गङ्गामिच्छति गङ्गीयति । ततःक्विपि अल्लोपयल्लोपौ गङ्गीरिति । तत्रापः भूतपूर्वपकारमाश्रित्य ईपः सिलोऽस्त्विति न वाच्यम् । लक्षणप्रतिपदोक्तयोः प्रतिपदोक्तस्यैव ग्रहणमिति परिभाषया तंदग्रहणात् ।। ननु निष्कौशाम्बिरित्यत्र ह्रस्वत्वेऽपि ईपमाश्रित्य सेर्लोपोऽस्त्विति चेन्न । तत्र ई ईबिति प्रश्लिष्य दीर्घस्यैवेपः सर्वत्र ग्रहणात्। अत्र तस्मादित्यनुवृत्त्या स्याद्यनुवृत्त्या वा ईप्साहचर्याद्वा अभैत्सीदित्यादौ न लोपः ॥
(धौ ह्रस्वः) इयुस्थानवर्जितयोरीदूतोः स्त्रीशब्दस्य च स्त्रियां धौ परे ह्रस्वो भवति ह्रस्वविधानसामर्थ्याद्धाविति न । हे बहुश्रेयसि । बहुश्रेयसीम् । बहुश्रेयसीन् ॥
(सुबोधिनी)-धौ ह्रस्वः ॥ स्त्रियां वर्तमानयोरीदूतोः स्त्रीशब्दस्य च हस्तो भवति ॥ वेयुव इत्यपकृष्य व्यवस्थितविकल्पं चाश्रित्य वाक्यभेदेन व्याख्येयम् । तेन इयुव्स्थानिनोरीदूतोधौं न ह्रस्वः ॥ हे बहुश्रेयसि इत्यत्र ह्रस्वे कृते धाविति गुणो न ह्रस्वविधिसामर्थ्यात् ॥ _ (तत्त्वदी०)-धौ हस्व इति ॥ अत्र वेयुव इत्यतो वा इति इयुव इति चानुवर्त्य वा इत्यस्य व्यवस्थितत्वमाश्रित्य सवत्र निर्वाहः । तथा च इयुव्रस्थानवर्जितयोरीदूतोः स्त्रीशब्दस्य च धातुवर्जितस्य चेत्यादिलाभः । तेन हे श्रीः । हे स्त्रि । हे ग्रामणि । हे अतिचमु । इत्यादावव्या'त्यतिन्याप्तिपरिहारः सिद्धयतीति ध्येयम् ॥
(डितामट् ) स्त्रियामीकारान्तादूकारान्ताच्च ङितामडागमो भवति ॥ बहुश्रेयस्यै । बहुश्रेयस्याः। बहुश्रेयसीनाम् ॥
(सुबोधिनी) डितामदायोरित्यनुवर्तते । इदुद्भयामिति परत्वाद्विकल्पेन बाधनादीर्घयोरेव ईदूतोग्रहणमास्त्रियामीदूदन्तात्परेषां डेङसिङस्ङीनामट् स्यात्॥"यदागमास्तद्गुणीभूतास्तद्रहणेन गृह्यन्ते" इति परिभाषया स्याद्यवयव एवाटू । तेन स्वरादौ स्यादौ परतो विधीयमानावियुवौ स्वौ च भवतः । पथा। श्रियै । भुवै । प्रध्यै । वर्षाभ्वै ॥ स्त्रियां किम् । वातप्रम्ये । हूढे । आमि तु नुटू । बहुश्रेयसीनाम् ॥
(तत्त्वदी०)-डितामडिति ङ् इत् येषां ते ङितस्तेषाम् ॥ नन्वटः स्यादित्वाभावन कथं तस्मिन् इयुवौ य्वौ वेति चेत्सत्यम् । 'यदागमास्तद्गुणीभूतास्तद्ग्रहणेन गृह्यन्ते' इति परिभाषयाऽपि स्यादिग्रहणेन ग्रहणसंभवात्। अत्र स्त्रियामिति निर्देशो मानम् ॥ अत्र च दीघौं ईदतौ ग्राह्यौ इदुद्भयां परत्वाद्विकल्पेन बाधात्। नन्वतिलक्ष्म्यै कथमत्र समासस्य स्त्रियामभावादिति चेन्न अवयवस्य स्त्रियां वर्तमानत्वेनैवेष्टसिद्धेः॥ स्त्रियां किम् । वातप्रम्ये॥य्योः किम् । मात्रे ॥ (स्त्रियां योः ) इवर्णान्तादुवर्णान्ताच स्त्रियां वर्तमानात्परस्य डे
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |