Page Text
________________
(८८) सिद्धान्तचन्द्रिका। [स्वरान्तपुंल्लिंगाः ]
(लुकि न तनिमित्तम् ) कति । कति । कतीनाम् । कतिषु ॥ औडुलोमिः । औडुलोमी ॥
(सुबोधिनी)-कतीत्यत्र यदादेशस्तद्वदिति जसमाश्रित्य एओ जसीत्येत्वे प्राप्ते सत्याह ॥ लुकि न तन्निमित्तम् ॥ लुक्शब्देन लुप्ते सति लुग्वन्निमित्तमाश्रित्य कार्य न भवतीत्यर्थः ॥ 'शीडो गुणश्चतुर्यु' इत्यनेन ज्ञापितमिदम् । अन्यथा शेते इत्यादावदादे गिति लुप्तस्यापः प्रत्ययलोप प्रत्ययलक्षणम् इति तद्वद्भावेन गुणस्य सिद्धत्वाव्यर्थमिदं सूत्रं ततो ज्ञापयतीति । का संख्या येषां ते कति ॥ उडूनीव लोमानि यस्य स उडुलोमा । उडुलोम्रोऽपत्यमौडलोमिः । बाहादित्वादिञ् ॥
(तत्त्वदी० )-सिद्धान्तमाह ॥ लुकि न तनिमित्तमिति ॥ स प्रत्ययो निमित्तं यस्य तत्कार्यमिति शेषः । लुकि सति प्रत्ययाश्रितं कार्य न भवति इत्यर्थः । एतद्बीजं तु शेते इत्यत्र शीङ इति सूत्रेण गुणकरणम् । अन्यथा अपो लुकि प्रत्ययलक्षणेन पित्त्वाद्गुण इत्यनेनैव गुणे सिद्धे यत्सूत्रान्तरप्रणयनं तज्ज्ञापयति । लुकि न तनिमित्तमिति ॥ औडलोमिरिति ॥ बाहादेश्वेति इन । आदिस्वरस्य णिति चेति वृद्धिः । टिलोपः ॥ __ (लोनोऽपत्येषु बहुष्वकारः) उडुलोमाः। औडुलोमिम् । औडुलोमी, उडुलोमान् ॥ वातप्रमीः, वातप्रम्यौ, वातप्रम्यः। वातप्रमीम्, वातप्रम्यौ, वातप्रमीन् । वातप्रम्या ॥ एवं ययीपप्यादयः। क्विवन्तवातप्रमीशब्दस्यामि शसि डौ च विशेषः । वातप्रम्यम् । वातप्रम्यः । वातप्रम्यि । वौ वेति यः ॥ बह्वयः श्रेयस्यो यस्य स बहुश्रेयसी ॥
(सुबोधिनी)-लोम्रोऽपत्येष बहष्वकारः॥ लोमनशब्दान्तादप्रत्ययो भवति अपत्यानां बहुत्वे वाच्ये ॥ उडुलाम्नोऽपत्यानि उडुलोमाः । नो वेति टिलोपः। बहुस्वाभावे औडुलोमिशब्द इदन्तस्तस्य हरिवद्रपम् । बहुत्वे तु उडुलोमशब्दोऽदन्तोऽन्य एव । तस्य इकारान्तेषु व्युत्पादनं प्रासङ्गिकम् । औडुलोमिशब्दस्य बहुत्वेऽदन्तत्वं भवतीति न भ्रमितव्यमिति ॥ अदन्तस्य तु देववद्रूपम् ॥ इति इदन्ताः ॥ वातं प्रमिमीते इति वातप्रमीः । वातप्रम्यादय इत्युणादिसूत्रणमाङ ईक् प्रत्ययः। आतोऽनपीत्यालोपः। स्वरादिविभक्तौ 'इ यं स्वरे' इति यत्वम् । अमि शसि च परत्वादम्। शसोरित्यलोपः । वातप्रमीम् । वातप्रमीन् । आमि तु दीर्घत्वान्न नुटू । वातप्रम्याम् । ङौ तु सवर्णे दीर्घः वातप्रमी । एवं यान्त्यनेनति ययीर्गिः । पाति लोकमिति पपीः सूर्यः । यापोरीप्रत्ययो द्वित्वं च निपातनात् । यदा वातं. प्रमनिातीत मीञ् हिंसायाम् अस्मात् क्विपि वातप्रमीः। अथवा ईक्प्रत्ययान्ताद्वातप्रमीशब्दादाचार यङतात्कर्तरि क्विए क्रियते तदा क्विवन्तो वातप्रमीशब्दः। धातुत्वाद् यो वेति यः।
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |