Page Text
________________
सिद्धान्तचन्द्रिका। [स्वरान्तपुंलिंगाः ] अतिसखेरिति भाष्यप्रयोगादीदन्तस्येत्यादिना स्वीकार्य न । लक्षणप्रतिपदोक्तयोरिति ॥ सूत्रानुसंबन्धद्वारेण कृतं लाक्षणिकम् । झटिति बुद्धयारोहणं प्रतिपदोक्तम् ॥
(पतिः समासे हरिवत् ) भूपतये ॥ (सुबोधिनी )-पतिः समासे हरिवत् ॥पतिशब्दस्य रूपं समासे हरिवत्स्यात्॥ समासाभावे शसादौ सखिवत् । भुवः पतिः भूपतिस्तस्मै भूपतये । समासत्वादत्र नेक् । कथं सीतायाः पतये नमः । पराशरश्चाह । “नष्टे मृते प्रव्रजिते क्लीवे च पतिते पतौ । पञ्चस्वापत्सु नारीणां पतिरन्यो विधीयते ॥१॥” इति । उच्यते । पतिशब्दोऽयमाख्यातप्रत्ययान्तः । यथा नाम्नो बिडिदिति जिप्रत्यये टिलोपे धातो रित्यौणादिके इप्रत्यये बेरिति त्रिलोपे च निष्पन्नोऽयं पतिशब्दः ॥ पतिमाचष्टे इति पतयति पतयतीति पतिः। लाक्षणिकत्वादस्य सखिवद्रपम् । एवं 'कृष्णस्य सखिरर्जुनः' इति भारते । 'सखिना वानरेन्द्रेण' इति रामायणे च बोध्यम् ॥
(आगमजमनित्यम् ) संखिना । पतिना ॥ द्विशब्दो नित्यं द्विवचनान्तः॥
(सुबोधिनी)-आगमजमनित्यम् ॥ आगमाज्जातमागमजं कार्यमनित्यमस्ति इति न्यायादा सखिनेत्यादौ नेक् । अथ ऋडे इत्यत्र ङ उरिति सूत्रणीये ईगनुवृत्त्या डिति त्वेत्वस्य बाधे रूपसिद्धावपि गुरुकरणमेतत्सत्त्वे ज्ञापकं बोध्यम् ॥
(त्यदादेष्टेरःस्यादौ ) द्वौ । छौ । द्वान्याम् । द्वाप्याम् । दायाम्। द्वयोः। द्वयोः॥ . (सुबोधिनी)-त्यदादेष्टरः स्यादौ । त्यदादीनां दशानां टैरत्वं भवति स्यादिविभक्तौ ॥ विभक्ताविति किम् । त्यद । तत् ॥स्यादौ किम् । तस्यापत्यं तादः। तमिच्छतीति तद्यति । यः॥टेः किम् । सः य इत्यादावत्वे सवणे दीघे च सा या इति स्यात् ॥ द्विशब्दस्यात्वे सति सर्ववद्रपम् ॥
(तत्त्वदी)-त्यदादेष्टेरः स्यादाविति ॥ त्यदादेः किम् । मरुतौ ॥ स्यादौ किम् । तस्यापत्यं तादः । तमिच्छति तद्यति । अत्र स धातुरित्यादिलिङ्गेनैव टेरेवात्वसिद्धौ टेरिति ग्रहणं टेरपि काचद्विधानार्थम् । तेन किम्शब्दस्याकसहितस्य त्यदाद्यत्वे क इत्येव रूपम् ।
संज्ञोपसर्जनयोनात्वम् ) द्विर्नाम कश्चित् । द्विः, द्वी, दयः॥ द्वावतिक्राम्तोऽतिद्विः । प्राधान्ये तु परमद्वौ ॥ त्रिशब्दो नित्यं बहुवचनान्तः । त्रयः। त्रीन् । त्रिभिः। त्रियः। त्रिीयः॥
(सुबोधिनी)-संज्ञोपसर्जनयो त्वम् ॥ संज्ञायां गौणत्वे च त्यदादेरित्यत्वं न भवति सर्वाद्यन्तर्गणकार्यत्वात् । कस्यचित् पुरुषस्य द्विर्नाम तस्य हरिवद्रूपम् ।
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |