Page Text
________________
सविवृतिप्रभोपेताया न्यायसिद्धान्तमुक्तावल्याः
[ गुणग्रन्थे
( मु० ) इदानीं परकीयव्याप्तिग्रहप्रतिबन्धार्थमुपाधिं निरूपयति-साध्यस्येति । साध्यत्वाभिमतव्यापकत्वे सति साधनत्वाभिमताव्यापकत्वमुपाधिरित्यर्थः । ननु स श्यामो मित्रातनयत्वादित्यत्र शाकपाकजन्यत्वं नोपाधिः स्यात्तस्य साध्यव्यापकत्वाभावाच्छया मत्वस्य घटादावपि सत्त्वात् एवं वायुः प्रत्यक्षः प्रत्यक्षस्पर्शाश्रयत्वादित्यत्रोद्भूतरूपवत्वं नोपाधिः स्यात्प्रत्यक्षत्वस्यात्मादिषु सच्वात्तत्र च रूपाभावात्, एवं ध्वंसो विनाशी जन्यत्वादित्यत्र भावत्वं नोपाधिः स्याद्विनाशित्वस्य प्रागभावेऽपि सत्त्वात्तत्र च भावत्वाभावादिति चेन्न, यद्धर्मावछिन्न साध्यव्यापकत्वं तद्धर्मावछिन्न साधनाव्यापकत्वमित्यर्थे तात्पर्यात् । मित्रा तनयत्वावच्छिन्न श्यामत्वस्य व्यापकं शाकपाकजत्वं तदवच्छिन्नसाधनाव्यापकं च । एवं पक्षधर्मवहिर्द्रव्यत्वावच्छिन्न प्रत्यक्षत्वस्य व्यापक मुद्भूतरूपवम् बहिर्द्रव्यत्वावच्छिन्न साधनस्याव्यापकं च, एवं ध्वंसो विनाशी जन्यत्वादित्यत्र जन्यत्वावच्छिन्न साध्यव्यापकं भावत्वम् । सद्धेतौ तु एता
शो धर्मो नास्ति यदवच्छिन्नस्य साध्यस्य व्यापकं तदवच्छिन्नस्य साधनस्य चाव्यापकं किञ्चित्स्यात् । व्यभिचारिणि तूपाध्यधिकरणं यत्साध्याधिकरणं यच्चापाधिशून्यं साध्यव्यभिचाराधिकरणं तदम्यतरत्वावच्छिन्नस्य साध्यस्य व्यापकत्वं साधनस्य चाव्यापकत्वमुपाधेरन्ततः संभवतीति ॥ १३८ ॥
४१८
(प्र०टी ) सिद्धिविषयत्वरूपस्य साध्यस्य सिद्धिजनकस्वरूपस्य च साधनत्वस्य सोपाधावभावान्मूलकारिकालक्षणे त्रुटिं मत्वा तत्राभिमतपदनिवेशं करोति - " साध्य त्वाभिमते 'ति । उक्तलक्षणस्याव्याप्तिमाशङ्कते - " नन्विति । " स श्याम' इति । काचिन्मित्रा नाम्नी कल्याणी स्त्री पुत्रद्वयमजीजतत्, एकदा तीरादिशुभ्र भोजना गौरवर्णम्, श्रन्यदा शाकभोजना सती श्यामवर्णम् । तदत्र गौरवर्णस्तत्पदार्थः पक्षः | दिनकरभट्टस्तु - काकः श्यामो मित्रातनयत्वादित्यादावित्यर्थ इति व्याकरोत् तच्चि - म्स्यम्, तत्र मित्रातनयत्वहेतोः स्वरूपासिद्धेः उपाधिलक्ष्य बहिर्भूतत्वात् । परन्तु काकाहमके पक्ष स्वरूपासिद्धोप्ययं हेतुः श्यामत्वरूपसाध्याभाववति मित्राया अष्टमे पुत्रे वर्तमानवन्मित्रातनयत्वव्यभिचार्यपीत्यादि * विज्ञैः स्वयं विवेच्यम् ।
در
साध्याव्यापकत्वसुपपादयति - " श्यामत्वस्येति । श्रयमाशयः - यत्र यत्र श्यामत्वं तत्र तत्र शाकपाकजन्यत्वं न घटते, घटादौ कोकिलादिषु च श्यामत्वस्य सवेs पिशाकपाकजन्यत्वाभावात् । एवं साधनावच्छिन्नसाध्यव्यापकोपाधावव्याप्तिं निरूप्य पक्षधर्मावच्छिन्नसाध्यव्यापको पाधावव्याप्तिमाह – “ एवं वायुरिति ।
"
"L
* स्वरूपाऽसिद्धिसङ्कीर्णव्यभिचारी, सङ्कीर्णवाधादिवदिति भावः ।
यत्र यत्र
| SR No. | 002363 |
| Book Title | Nyayasiddhant Muktavali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Maherchand Lakshmandas |
| Publisher | Maherchand Lakshmandas |
| Publication Year | |
| Total Pages | 486 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |