Page Text
________________
२ परिच्छेदः] न्यायाबिन्दुटीका
२३ प्रतिपत्तृप्रत्यक्षे क्वचिदेव प्रदेशे इति धर्मी । न घटः इति साध्यम् । 'उपलब्धिः ' ज्ञानम् । तस्याः · लक्षणं' जनिका सामग्री । तया ह्यनुपलब्धिर्लक्ष्यते । तत्प्राप्तोऽर्थो जनकत्वेन सामन्यन्तभावात् ' उपलाब्धलक्षणप्राप्तः' दृश्य इत्यर्थः । तस्यानुपलब्धरित्ययं हेतुः ॥ अथ यो यत्र नास्ति स कथं तत्र दृश्यः । दृश्यत्वसमारोपादसन्नपि दृश्य उच्यते । यश्चैवं संभाव्यते ' यद्यसावत्र भवेद दृश्य एव भवेत' इति, स तत्राविद्यमानोऽपि दृश्यः समारोप्यः ॥ कश्चैवं संभाव्यः । यस्य समग्राणि स्वालम्बनदर्शनकारणानि भवन्ति ॥ कदा च तानि समग्राणि गम्यन्ते । यदैकज्ञानसंसर्गिवस्त्वन्तरोपलम्भः । एकेन्द्रियज्ञानग्राह्यं लोचनादिप्राणधानाभिमुखं वस्तुद्वयमन्योन्यापेक्षं एकज्ञानसंसर्गि कथ्यते । तयोहि सतो कानयता भवात प्रतिपत्तिः । • योग्यताया द्वयोरप्यावीशष्टत्वात् । तस्मादेकज्ञानसंप्सर्गिणि दृश्यमाने सत्येकस्मिन् इतरत् समग्रदर्शनसामनीकं यदि भवेद् दृश्यमेव भवेदिति संभावितं दृश्यमारोप्यते । तम्यानुपलम्भो दृश्यानुपलम्भः । तस्मात्स . एव घटविविक्तप्रदेशः तदालम्बनं च ज्ञानं दृश्यानुपलम्भनिश्चयहेतुत्वाद् दृश्यानुपलम्भ उच्यते । यावद्धयेकज्ञानसंसर्गि वस्तु न निश्चितं तज्ज्ञानं च, न तावद् दृश्यानुपलम्भनिश्चयः । ततो वस्त्वप्यनुपलम्भ उच्यते तज्ज्ञानं च । दर्शननिवृत्तिमात्रं तु स्वयमानीश्चतत्वादगमकम् । ततो दृश्यघटरहितः प्रदेशः तज्ज्ञानं च वचनसामर्थ्यादेव दृश्यानुपलम्भरूपमुक्तं द्रष्टव्यम् ।
का पुनरुपलब्धिलक्षणप्राप्तिरित्याह -- उपलब्धिलक्षणप्राप्तिरुपलम्भप्रत्ययान्तरसाकल्यं
स्वभावविशेषश्च ॥ १४ ॥ 'उपलब्धिलक्षणप्राप्तिः' उपलब्धिलक्षणप्राप्तत्वं घटस्य । ' उपलम्भप्रत्ययान्तरसाकल्यम्' इति । ज्ञानस्य घटोऽपि जनकः , अन्ये च चक्षुरादयः । घटाद् दृश्यादन्ये हेतवः प्रत्ययान्तराणि । [२३] तेषां साकल्यं संनिधिः । स्वभाव एव, विशिष्यते तदन्यस्मादिति, विशेषः ; विशिष्ट इत्यर्थः । तदयं विशिष्टः स्वभावः प्रत्यया
| SR No. | 002358 |
| Book Title | Nyayabindu Tika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | P I Tarkas |
| Publisher | Nutan Mudranalay |
| Publication Year | 1952 |
| Total Pages | 110 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 8 MB |