________________
5
न्यायमञ्जय
[ पञ्चमम्
एवं 'षड् देया' इति 'अन्यं तद्वर्णमालभेत' इति च तद्द्वारकमेब योज्यम् । एतेनोपचयापचयसङ्घाताद्यपि वक्तव्यम्, सम्बन्धग्रहणादिकार्यञ्च जातिपक्ष एव सूषपादम्, आनन्त्यव्यभिचारादिचोद्यानवकाशात् ।
20
३६
न हि नानाधर्मंनिचयरचितचित्राकारवस्तुसमर्पणनिपुणमेकं किमपि पदमुपपद्यते । न च तत्र सम्बन्धग्रहणं सुकरमिति सामान्यांशनिष्ठमेव पदं 10 युक्तम्, तस्माज्जातिरेव शब्दार्थ इति ।
25
यत्पुनरभ्यधायि, प्रत्यक्षविषये पदं वर्त्तते, न च प्रत्यक्षस्य सामान्यमात्रं विषय इति, परिहृतं तद् वार्तिककृता । प्रत्यक्षस्य हि चित्रात्मकं वस्तु विषयः । न च तत्तादृशं किञ्चिच्छब्दः शक्नोति भाषितुम् । सामान्यांशानपोद्धृत्य पदं सर्वं प्रवर्त्तते ॥ इति ।
जातिमात्रस्य पदार्थत्वखण्डनम्
अत्राभिधीयते । न जातिः पदस्यार्थों भवितुमर्हति । पदं हि विभक्त्यन्तो वर्णसमुदायो न प्रातिपदिकमात्रम् । तत्र च प्रकृतिप्रत्ययावितरेतरान्वितमर्थमभित्तइति स्थितम् । द्वितीयादिश्च विभक्तिः प्रातिपदिकादुच्चरन्ती प्राति15 पदिकार्थगतत्वेन स्वार्थमाचष्टे । युगपच्च त्रितयं विभक्त्यर्थः कारकं लिङ्ग संख्या च । न चैतत् त्रितयं प्रातिपदिकार्थे जातावन्वेति । न जातिः कारकं, न च जातेः स्त्रीपुंनपुंसकविभागः, न चास्या द्वित्वादियोग इति ।
"
1
ननु व्यक्तिलक्षणया सर्व॑मुपपत्स्यते इत्युक्तम् । न च युक्तमुक्तम् । सकृत्प्रयुक्तं पदमंशेन कञ्चिदर्थमभिदधाति, ततोऽर्थान्तरं लक्षयति, तद्गतत्वेन पुनः लिङ्गसंख्याद्यभिधत्ते इति न प्रातीतिकोऽयं क्रमः ।
साक्षात् तदन्वितत्वेन कथ्यमानं त्वसङ्गतम् । तद् भवेदग्निना सिञ्चेदित्यादिविधिसन्निभम् ।। ननु पुंसीव सामान्ये कथं नैव भविष्यति । व्यक्त्यन्तरितमित्येषु युक्तो वैभक्तिकोऽन्वयः ।। विभक्तया
प्रातिपदिकार्थसामान्यगतत्वेनैव
ननु पुंसीति । आत्मनीव ।
स्वार्थोऽभिधीयते न
