________________
१३६
[षष्ठम्
न्यायमञ्जर्सा बुद्धिर्वाच्यं वाचकं चोल्लिखन्ती
रूपं नात्मीयं बोधभावं जहाति ॥ पश्यन्तीति तु निर्विकल्पकमतेर्नामान्तरं कल्पितं विज्ञानस्य हि न प्रकाशवपुषो वागरूपता शाश्वती । जातेऽस्मिन् विषयावभासिनि ततः स्याद् वावमर्शो गिरो
न स्याद् वापि न जातु वाग्विरहितो बोधो जडत्वं स्पृशेत् ॥ स्फोटवावनिराकरणोपसंहारः तदास्तामियं ब्रह्मचर्चा, प्रकृतमनुसरामः
इति विततया वर्णा एते धिया विषयीकृतां दधति पदतां वाक्यत्वं वा त एव च वाचकाः । न च तदपरः स्फोटः श्रोत्रे विभात्यवबोधने
न च विधिहतो वाच्ये बुद्धि विधातुमसौ क्षमः ॥ पदार्थानां वाक्यार्थप्रत्यायकत्वम्
एवं स्फोटे प्रतिहते वर्णेषु वाचकेषु स्थितेषु कश्चिदाह बाढं वर्णेभ्यः पदार्थप्रतीतिरस्तु, वाक्यार्थप्रतीतौ न तेषां सामर्थ्यम् । कुतस्तहि वाक्यार्थावगतिः ? पदार्थेभ्य इत्याह । तथा च वर्णानां पदार्थप्रतिपत्तौ चरितार्थत्वान्न वाक्यार्थेऽपि सामर्थ्यम् । अपरिग्लानसामर्थ्यास्तु पदार्था आसते, ते वाक्यार्थबुर्विधातारः । अर्थापत्त्या हि वर्णानां कार्येषु शक्तयः कल्प्यन्ते, तत्र पदार्थबुद्धेरन्यथानुपपन्नत्वाद् यथोक्तनीत्या वर्णानां तत्प्रतिपादने शक्तिरवगम्यते । वाक्यार्थप्रतीतिः
बुद्धिर्वाच्यं वाचकं वेति । घटमहं प्रतिपादयामीति वाच्यमुल्लिखन्ती, घटशब्दमुच्चारयामीति तु वाचकमुल्लिखन्ती। न प्रकाशवपुषो वागरूपता शाश्वती। नैव काचित् सम्भवतीत्यर्थः । तदेवाह-जातेऽस्मिन्निति ।
इति विततयेति । क्रमोपलब्धवर्णविषयया सङ्कलनारूपविततया। न च विधिहत इति । विधिना देवेन हतो यथा सकलसदुपलम्भकप्रमाणाविषयस्तद्वद् य 25 इत्यर्थः । बहुना वा क्लेशेन तस्य निराकरणादाक्रोशः ।
