________________
११८
न्यायमञ्जऱ्यां
[षष्ठम्
तदनपायात् । यथोक्तम्,
वाग्रूपता चेदुत्क्रामेदवबोधस्य शाश्वती । न प्रकाशः प्रकाशेत सा हि प्रत्यवमर्शिनी ॥ (वा०प० १-१२४) इति।
सा चेयं वाक् त्रैविध्येन व्यवस्थितैवावभासते, वैखरी मध्यमा 5 पश्यन्तीति । तत्रेयं स्थानकरणप्रयत्नक्रमव्यज्यमानगकारादिवर्णसमुदायात्मिका
या वाक, सा वैखरीत्युच्यते । विखर इति देहेन्द्रियसङ्घात उच्यते । तत्र भवा वैखरी । तदुक्तम्,
स्थानेषु विवृते वायौ कृतवर्णपरिग्रहा । वैखरी वाक् प्रयोक्तृणां प्राणवृत्तिनिबन्धना ॥ इति ।
या पुनरन्तःसङ्कल्प्यमानक्रमवती श्रोत्रग्राह्यवर्णरूपाभिव्यक्तिरहिता . वाक्, सा मध्यमोच्यते । तदुक्तम्,
10
दिति । यथा रुचककुण्डलादीनामपायोपजनेऽपि सुवर्णरूपताया अनपायात् तस्या एव तात्त्विकत्वमेवं यत् प्रतीयते तत् सर्वं वागरूपतानतिक्रमेणेति ।
वाग्रूपता चेदिति । यावत् पदार्थः ‘घटोऽयम्' इति न प्रत्यवमृष्टस्तावत् 15 प्रकाशितो न भवति, वागरूपताव्यतिरेकेण चान्यस्य प्रत्यवमर्शकत्वं नास्ति; अत
उक्तम्, सा हि प्रत्यवशिनोति। न प्रकाशः प्रकाशेत प्रकाशोऽप्यप्रकाशः स्यात्, व्यापारस्य प्रत्यवमर्शस्याकरणात् । प्रकाशरूपतामेवासौ न लभेतेत्यर्थः ।
सा चेयं वाक् त्रैविध्येन व्यवस्थितेति । तत् त्रैविध्यप्रतिपादनं सर्वावस्थस्य शब्दस्यार्थाविनिर्भागज्ञापनाय । पूर्विखर इति । पूःशब्देन विखरशब्देन च देहेन्द्रियसङ्घात 20 उच्यत इति ।
प्रसिद्धन पू.शब्देन साम्यं दर्शयति, स्थानेषु विधृत इति । स्थानेषु ताल्वादिषु विधते प्रतिहते वायौ सति तस्मानिमित्तात् कृत आत्मलाभाय वर्णानामक्षराणां परिग्रह उपादानं यया । यतः प्राणाख्यस्य वायोवृत्तिापारो निबन्धनं कारणमस्याः । प्रयोक्तृणा
मुच्चारयितॄणां सम्बन्धिनी। 25 या पुनरिति । या पुनः बुद्धयुपादाना बुद्धावेव प्रतिभासते, न वैखरीवद्
