________________
आह्निकम् ]
प्रमाणप्रकरणम् प्रवृद्धतररागान्धः प्रत्यवायेऽपि कल्पिते । न निवर्तत इत्येवं किं विधेरप्रमाणता ॥ फलं भवतु मा वा भूत् पुरुषोऽपि प्रवर्तताम् ।
मा प्रवर्तिष्ट वा स्वे तु नास्त्यर्थे खण्डना विधेः ।। प्रवर्त्तनावगमजनने हि विधिव्यापार इति असकृदुक्तम् । तत्र तस्य न 5 किञ्चिद् वैकल्यम् ।
ननु विधेः फलापेक्षिता नास्ति चेत् किं तहि अश्रूयमाणफलेषु विश्वजिदादिषु स्वर्गादिफलं कल्प्यते ? उच्यते, अश्रूयमाणत्वादधिकारानुबन्धस्य निरधिकारस्य च विविधित्वानिर्वाहादधिकारानुबन्धः कल्प्यते । तत्र सर्वान् प्रति अविशिष्टत्वात् स्वर्गकामश्चोदनाशेषभावेन नियोज्यः कल्प्यते । न चेयं 10 पौरुषी कल्पना श्रुत्येकदेशः स इति हि तद्विदः ।
_ निरधिकारस्य च विधेरिति । विधेहि विधित्वं प्रवर्तकत्वं प्रवय॑ञ्च विना के प्रवर्तयेदिति । यथा चोक्तम् ‘न ह्यनुद्दिश्य देवदत्तं यज्ञदत्तं वा लिङादयः प्रयुज्यन्ते' इति । 'अविभागाच्च शेषस्य सर्वान् प्रत्यविशिष्टत्वात्' इति सूत्रम् । स फलतया 15 कल्प्यमानः स्वर्ग एव कल्प्यो निरतिशयप्रोतिरूपत्वात् तस्य, तादृश्यास्तु प्रोतः सर्वैरभ्यर्यमानत्वात् । चोदनाशेषभावेन । विश्वजिता यजेतेति चोदनाया एकदेशत्वेन । “श्रुत्येकदेशः सः" इति सूत्रप्रतीकम् । “अपि वा आम्नानसामर्थ्याच्चोदनार्थेन गम्येतार्थानां ह्यर्थवत्त्वन वचनानि प्रतीयन्तेऽर्थतो ह्यसमर्थानामानन्तर्येऽप्यसम्बन्धस्तस्माच्छु त्येकदेशः सः' इति सूत्रम् । अपि वेति पक्षव्यावृत्तिः, अर्थेन प्रयोग- 20 विधानेन 'विश्वजिता यजेत' इत्यादिना फलचोदना गम्येत । कुतः? प्रयोगवचनस्य आम्नानसामर्थ्यात् । फलचोदनं फलवचनं विना तस्य आम्नानं निरर्थकं स्यात् । ननु श्रूयमाणस्याभावाद् अध्याहार्यं तन्नेत्याह “अर्थानां प्रयोगवचनानाम् अर्थवत्त्वेन हेतुना व्यवहितान्यपि प्रतोयन्ते सम्बध्यन्ते फलवचनानि । अर्थतो ह्यसमर्थानामानन्तर्येऽप्यसम्बन्धः ।
___ 25 अपि पश्यामि धावन्तं दूरे पातं वनस्पतिम् । त्वां ब्रवीमि विशालाक्षि याहि रक्ष जरद्गवम् ।। इतिवत् ।"
