SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 379
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ पूर्वोक्त उद्धारणों से स्पष्ट है कि सौनाग वार्तिक कात्यायनीय वार्तिकों से अत्यधिक विस्तृत थे । महाभाष्य ४ | १ | १५ में 'अत्यल्प - मिदमुच्यते' लिख कर उद्धृत किया हुआ वार्तिक सौनागों का है, यह पूर्व लेख से स्पष्ट है । महाभाष्य में अनेक स्थानों पर 'प्रत्यल्पमिदमुच्यते' लिखकर कात्यायनीय वार्तिकों से विस्तृत वार्तिक उद्धृत किये हैं ।" बहुत सम्भव है वे सब सौनाग वार्तिक हों । १० शृङ्गारप्रकाश में महावातिककार के नाम से महाभाष्य २।११५१ में पठित एकवार्तिक उद्धृत है । हमारा मत है कि यह महावार्तिककार सौनाग है । ५ ३४२ संस्कृत व्याकरण-शास्त्र का इतिहास सौनागों का वार्तिक कहा है । अतः यह सौनाग वार्तिक है, यह स्पष्ट है | यह वार्तिक भी कात्यायनीय वार्तिक से बहुत विस्तृत हैं । महाभाष्यस्य सौनाग वार्तिकों की पहचान महाभाष्य ४ २ ६५ में महावार्तिक के अध्येताओं के लिए प्रयुज्यमान माहावातिक पद का निर्देश मिलता है। ये महावार्तिक १५ सम्भवतः सौनाग के वार्तिक ही हैं। सौनाग मत का अन्यत्र उल्लेख २० ६ महाभाष्य के अतिरिक्त भर्तृहरि की महाभाष्य टीका काशिका, भाषावृत्ति क्षीरतरङ्गिणी, धातुवृत्ति तथा मल्लवादिकृत द्वादशार १. एवं हि सोनागाः पठन्ति — नस्नीक० । २. महाभाष्य २/४/४६ || ३|१|१४, २२, २५, ६७।३।२।२६ इत्यादि ॥ ३. ननु च द्वन्द्वतत्पुरुषयोरुत्तरपदे नित्यसमासवचन मिति माहावार्तिककारः पठति । शृङ्गारप्रकाश, पृष्ठ २६ । ४. इह मा भूत - माहावार्तिकः । ५. नैव सौनागदर्शनमाश्रीयते । हस्तलेख, पृष्ठ ३१; पूना सं० पृ० २३१ ६. सौनागाः कर्मणि निष्ठायां शकेरिटमिच्छन्ति विकल्पेन, 1 ७।२।१७।।· २५ ७. निष्ठायां कर्मणि शकेरिड् वेति सौनागाः । ७।२।१७ ॥ ८. धातूनामर्थनिर्देशोऽयं प्रदर्ननार्थ इति सौनागाः । यदाहु:--क्रियावाचित्वमाख्यातुमेकोऽत्रार्थः प्रदर्शितः । प्रयोगतोऽनुगन्तव्या अनेकार्था हि घातवः ।। देखो मद्रास राजकीय हस्तलेख पुस्कालय का सूचीपत्र, पृष्ठ १८४६ । रोमनाक्षरों में मुद्रित जर्मन संस्करण में 'घातूना यदाहुः' पाठ नहीं है । 'क्रियावाचित्वमाख्यातुम्' श्लोक चान्द्रधातुपाठ के अन्त में भी मिलता है । द्र०-क्षीरत/ ३० ङ्गिणी पृ० ३, हमारा संस्क० । ६. शक धातु पृष्ठ ३०१, अस् धातु पृष्ठ ३०७, शक्ल धातु पृष्ठ ३१६ ।
SR No.002282
Book TitleSanskrit Vyakaran Shastra ka Itihas 01
Original Sutra AuthorN/A
AuthorYudhishthir Mimansak
PublisherYudhishthir Mimansak
Publication Year1985
Total Pages770
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size12 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy