________________
तृतीयः काण्डः
(२१५) विशल्या लागली दंतीगुडूचीत्रिपुटासु च । शल्येन रहितायाश्च प्रियायां लक्ष्मणस्य च ॥४९९।। श्वशुर्यों देवरे श्याले शांडिल्यः पावकान्तरे। बिल्वे मुनौ च शालेयं शतपुष्पाहयौषधे ॥५००॥ क्षेत्रे च शालिधान्यस्य शीर्षण्यं शीर्षरक्षणे ।
शीर्षण्यो विशदे केशे शैलेयं शैलसंभवे ॥५०१॥ ग्नयनिश्चयः । प्रणतो यथा-गुणप्रकर्षो विनयादवाप्यते ॥ विनया तु वलौ
धौ ॥ वनयात रोगान् विनया ॥४९८॥ विशल्या लांगली दंती गुडूची त्रिपुटासु च । शल्येन रहितायां च प्रियायां लक्ष्मणस्य च ॥ विगतं शल्यमतो द्रावकत्वात् विशल्या । विगतं शल्यं अस्या वा। षड्वर्थेषु । लक्ष्मणस्य प्रिया हितकारिणी भार्या वा तत्र यथा-विशल्यां सौमित्रेरयमुपनिनायौषधिवराम् ॥४९९॥ श्वशुर्यों देवरे श्याले ॥ श्वशुरस्यापत्यं श्वशुर्यः ।। श्वशुराद्यः । द्वयोर्यथा—ज्येष्ठः श्वशुर्यः शाली च संमान्यो गुरुवत्स्मृतो ॥ शांडिल्यः पावकान्तरे। बिल्वे मुनौ च ॥ शंडिलस्यापत्य शांडिल्यः । गर्गादित्वात् यन् । शांडिल्ये साधुर्वा । पावकान्तरे वह्निविशेषः । बिल्वो वृक्षः। मुनौ यथा-क्रतुक्रिया छांडशौण्डस्य शांडिल्यनाम्नो महर्षवंशः ॥ शालेयं शतपुष्पाहयौषधे ॥ क्षेत्रे च शालिधान्यस्य ॥ शालते शालेयम् । गयहृदयादय इति साधुः। शालीनां क्षेत्रमिति वा । ब्रोहि शालेरेयनिति एयञ् । द्वयोर्यथा-विशालः शालेयः फलपरिणतिस्फातिसुभगैः। शीर्षण्यं शीर्षरक्षणे ।। शिरसि भवं शोधण्यम् । दिगादित्वाद्यः । शिरसः शोर्षन्निति शीर्षन्नादेशः । शीर्षरक्षणे शिरस्त्राणे यथा-शीर्षण्यानां दिनकर करस्पर्शनियंदुचीनाम् ॥५०॥ शीर्षण्यो विशदे केशे ॥ विशदो यः केशस्तत्र यथा-जराजरठशीर्षण्यो धन्यो ध्यायति शंकरम् । मंसस्तु विशदे केशे चेति अर्थद्वयमाह । तत्र विशदे यथाशीर्षण्यास्तव कोर्तयोऽत्र भुक्ने राजंति राजन् सदा। शिरोभवशिरोहितप्रधानेबपि मंखः । तत्र तु वाच्यलिंग : । क्रमेण यथा-शीर्षण्यान्मुच्यते व्याधैः । उष्णं