________________
(५२)
अनेकार्थसङ्ग्रह - कोषः सटीकः
पूज्ये प्रेयसि संस्कारे यं गेऽथेष्टिर्म खेच्छयोः । संग्रहश्लोकेऽथ कटो गजगगडे कटो भृशे ॥७६॥ शवे शवरथौषध्योः क्रियाकारश्मशानयोः । किलिओ समये चापि कष्टं गहनकृच्छ्रयोः ॥ ८० ॥
कराग्रे | मन्त्रादिभिर्गुणाधानं संस्कारः तस्य योगः संबन्धः । योगेऽपि यथा- पुरोडाशभुआमिष्टमिष्टं कर्तुमलंतराम् । अथेष्टिखेच्छयोः संग्रहश्लोके । यजनं एषणं वा इष्टिः । मखे यथापुत्रीयामिष्टिमृत्विजः । इच्छायां यथा- - इष्टिं न शिष्टाः प्रकटन्ति कूटे । यत्र बहवोऽर्थाः संगृह्योच्यन्ते स संग्रहश्लोकः । अथ कटो गजगण्डे कटौ भृशे । शवे शवरथौषध्यः क्रियाकारश्मशानयोः । किलिञ्जे समये चापि । कटति कटः । दशस्वर्थेषु कटौ औषधिभेदे च स्त्रीपुंसः किलिञ्जे त्रिलिङ्ग: । शेषेषु पुंसि । गजगण्डे यथायहन्तिनः कटकटाहतटान् भिमङ्क्षोर्मक्षूदपादि परितः पटलैरलीनाम् । कटौ यथा - स्रंसत्सारसने कटे । भृशे यथा - कटमहति कपाटं दन्तिदन्तापिष्टम् ॥ ७९ ॥ शवे यथा - उत्तालाः कटपूतनप्रभृतयः साराविणं कुर्वते । शवरथः शवशिबिका । क्रियाकारो व्यस्थापनं । किलिजे यथा-संविष्टो ग्रामदेव्याः कटघटितकुटीकुड्य कोणेकदेशे शीते संवाति वाते हिमकणिनिकणद्दन्तपङ्क्तिद्वयाः । समयः कालः । कष्टं गहनकृच्छ्रयोः । कृषिष्यति कष्टं "कपोऽनिट् ” (५/३/३) इति भविष्यति कः । "कषः कृच्छ्रगहने ” (४|४|६७) इति इडभावः । गहनं दुरवगाहं, कृच्छ्रं दुःखं दुःखकारणं वा । गहने दुःखकारणे च वाच्यलिङ्गः । दुःखे क्लीबे । गहने यथा- कष्टा दृष्टा
