________________
(२८)
अनेकार्थसंग्रह कोषः सटीकः
दुर्ग' पुनदुर्गमे स्याद् दुर्गा तु नीलिकोमयोः । नागो मतंगजे सर्व पुंनागे नागकेसरे ॥ ३२ ॥ क्रूराचारे नागदन्ते मुस्तके वारिदेऽपि च । देहानिलविशेषे च श्रेष्ठे स्यादुत्तरस्थितः ॥ ३३ ॥ माननमपि त्वय्येव यस्याः स्थितिः ॥ ३१ ॥ दुर्ग पुनर्दुर्गमे स्यात् । दुःखेन गम्यते अस्मिन्निति दुर्गम् “सुगदुर्गमाधारे (५।१।१३२२) इति साधुः । वाच्यलिङ्ग । यथा-पुराणि दुर्गाणि निशातमायुधम् । दुर्गा तु नीलिकोमयो । नीलिका शैवालम् । उमा गौरी । तत्र यथा-जर्यात जगदीशवन्दितसकलामलनिष्कला दुर्गा । वैजयन्ती तु 'दुर्गो राष्ट्रे वने दुर्ग दुर्गमे नरके पुरे इत्याह । नागो मतंगजे सर्प पुंनागे नागकेसरे । क्रुराचारे नगे दन्ते मुस्तके वारिदेऽपि च । देहानिलविशेषे च श्रेष्ठे स्यादुत्तरस्थितः । न अगो नागः । “नखादित्वात् " (३।२।१२८) साधुः । दशस्वर्थेषु । मतंगजे सर्पे च यथा-एकान् विशालशिरसो हरिचन्दनेषु नागान् बबन्धुरपरान्मनुजा निरासुः ॥ ३२ ॥ नागदन्तो निर्यहः । उत्तरपदस्थितः श्रेष्ठे यथा-गोनागैर्नगवत्तुङ्गः ॥ ३३ ॥ नागं रङ्गे सीसपत्रे स्त्रीबन्धे करणान्तरे । रङ्ग त्रपु । सीसपत्रं सीसकम् । तयोर्यथा-नागेन नागरागेण नागबीजेन सुन्दरि कुरु स्वर्णमयीं पृथ्वीं सशैलवनकाननाम् । स्त्रीबन्धः स्त्रीणां करर्णावशेषः । तत्र यथा-विनिर्मातुं त्वया नागं नागन्तव्यं देहे मम । करणान्तरं बवबालवादिभेदः । तत्र यथा-शकुनि चतुष्पदे नागे किंस्तुघ्ने 'प्र० दुर्गो कोटे दुर्गमे० प्र० नगे दन्ते. प्र० सरसिरुहेऽपि च.
