________________
द्वितीयः काण्डः
कर्मोपायचिकित्सासु, निष्कृतौ सम्प्रधारणे । अर्चाप्रारम्भशिक्षासु, कुल्यं तु कुलजेऽस्थनि ॥३४४॥
निष्कृतौ सम्प्रधारणे । अर्चाप्रारम्भशिक्षासु । करणं क्रियते । क्रियले ऽनया वा क्रिया। कृगः श च वा । ५-३-१०० । इति शः दशस्वर्थेषु । करणे निष्पादने यथा-व्रजन्ति विद्याधरसुन्दरीणामनङ्गलेखक्रिययोपयोगम् । चेष्टायां कायकृते व्यापारे यथास्तम्भे स्यानिष्क्रियो जन्तुः प्रलये गत चेतनः ॥३४३॥ कर्मणि वचनादिव्यापारे यथा - द्वन्द्वानि भावक्रियया विवक्रः। उपाये यथा-सप्तसामादिकाः क्रिया: सामदानभेददण्डा: माया उपेत्ता इन्द्रजालञ्चेति । चिकित्सायां यथा-पुनर्वरे समुत्पन्ने क्रिया पूर्वज्वरानुगा । निष्कृतौ प्रायश्चित्तादिना संशोधने यथा-महापातकिनां पुंसां भवेत्प्राणान्तिकी क्रिया। सम्प्रधारणे विचारे यथा-क्रियां विना लोऽभिजानाति कृत्यम् । अर्चायां पूजायां यथा-तां देवतापित्रतिथिक्रियार्थामन्वग् ययौ मध्यमलोकपाल:। प्रारम्भे आदिकर्मणि यथा-मन्त्रमूलाक्रिया राज्ञाम् । शिक्षायां यथा-अवन्ध्ययत्नाश्च बभूवुरर्भके क्रिया हि वस्तूपहिता प्रसीदति । धात्वर्थाख्यातसंस्कारौर्वदेहिकेष्वपि मंखः। धात्वर्थे यथाक्रियार्थो धातुः आख्यातेत्यात्याद्यन्तपदे यथा – तिङ्सुबन्तचयो वाक्यं क्रिया वा कारकान्विता । संस्कारे यथा-यथाक्रमं पुंसवनादिकाः क्रिया धृतेश्च धीरः सदृशीर्व्यदृत्त सः। औद्धर्वदेहिके यथाअतो न रोदितव्यं वै क्रिया कार्या प्रयत्नतः । कुल्यं तु कुलजेऽस्थनि सूर्यामिषाष्टद्रोणीषु । कुलस्यापत्यं कुल्यम् । ययकभावसमासे वा। ६-१-९७। इति यः । कोलतीवाकुले रच बेति कित् यः । कुलजे वाच्यलिङ्गः। अस्थनि पुंक्लीबः ।
